Vera - 01.04.1993, Síða 3

VENRÉTTINDAKONA
ÓLAFÍA JÓHANNSDÓTTIR
1863-1924
Síðasta áratug hefur miklð
verið rætt og ritað um
frelsisbaráttu formæðra
okkar. Þegar við lögðum
af stað í landnám kvenna-
sögunnar var byrjað að
leita að fyrirmyndum og
uppskeran lét ekki á sér
standa. Við eignuðumst
eigin leiðtoga á kvenfrels-
isbraut - Bríeti Bjarnhéð-
insdóttur - sóma okkar,
sverð og skjöld. En við verð-
um að varast að draga upp
einfalda og gagnrýnislausa leið-
togamynd. Vissulega er engin
ástæða til að lítilsvirða eða afneita
hlut Bríetar í kvenfrelsisbaráttunni.
Gagnrýnislaus upphafning getur hins
vegar endað með áhugaleysi og leiða. Bríet
Bjarnhéðinsdóttir var ekki einangraður áhrifa-
valdur í íslenskri kvennabaráttu.
Ólafía Jóhannsdóttir ritstjóri, ríthöfundur,
erindreki, umboðsmaður og forstöðukona er lítt
kunn á íslandi. Minningu hennar hefur hins
vegar verið haldið á lofti í Noregi. Þar veitti hún
forstöðu heimili fyrir sárasóttarsjúklinga, vænd-
iskonur og drykkjukonur sem Hvítabandið rak i
Osló.
Fordómar og skortur á heimildarýni hafa
valdið því að þáttur Ólafiu í frelsisbaráttu
íslenskra kvenna er stórlega vanmetinn. Þegar
Ólafíu er minnst er oftast getið um störf hennar
að bindindis- og trúmálum og nær eingöngu
stuðst við sjálfsævisögu hennar. Það fór raunar
ekki að kveða að Ólafiu í trúmálum að neinu
marki fyrr en hún fluttist frá íslandi árið 1903.
Sjálfsævisaga Ólafíu er fyrst og fremst trúarsaga
og fjallar um endurfæðingu hennar til lifandi
trúar. Þar gerir hún lítið úr áhuga sínum á
stjórnmálum og breiðir yfir afrek sín í opinberu
lifi.
Ólafía var alin upp í hringiðu sjálfstæðis-
baráttunnar. Æskuheimili hennar, hús Þor-
bjargar Sveinsdóttur ljósmóður, fóstru Ólafiu,
var ein helsta miðstöð róttækra þjóðfrelsis-
manna í Reykjavík. Þar hefur Ólafía eflaust oft
heyrt talað um frelsi, réttindi og kúgun, hugtök
sem hún tengdi síðar stöðu kvenna. Þær mæðg-
ur fylktu konum í Hinu íslenska kvenfélagi og
Hvitabandinu til liðs við
róttækari arm sjálfstæð-
ishreyfingarinnar. Ólafía
tók virkan þátt í þjóð-
frelsisbaráttunni bæði í
ræðu og riti. Þjóðernis-
hyggja hennar var ekki
aðeins róttæk, hugmyndir
Ólafíu bera sumar vott um
býsna öfgafulla þjóðernis-
rómantík. Þegar fjallað er
um tilurð kvennahreyfingar-
innar á íslandi er full ástæða
til að leggja áherslu á áhrif
sjálfstæðisbaráttunnar. Ólafia
taldi að íslenskar konur væru
fyrst og fremst kúgaðar af erlendu
valdi og treysti þvi að heimastjórn
myndi færa konum fullkomið jafnrétti.
Ólafía var meðritstjóri og annar eigandi
kvennablaðsins Framsóknar á árunum 1899-
1901 og skrifaði auk þess í Arsrit hins íslenska
kvenfélags. í greinum sínum hélt hún tæpi-
(ungulaust fram pólitískum réttindum k\'enna
og var mun afdráttarlausari í kvenfrelsisbarátt-
unni en til að mynda Bríet Bjarnhéðinsdóttir.
Hugmyndir Ólafíu voru vissulega mótaðar af
mæðrahyggju. Hún taldi mikilvægasta hlutverk
hverrar konu vera móðurhlutverkið. Þvi ættu
hins vegar ekki aðeins að fylgja ákveðnar skyld-
ur heldur einnig réttindi eins og kosningaréttur.
Gildismat móðurinnar átti að stjórna öllum
gerðum kvenna og skipti þá í sjálfu sér engu máli
hvort þær ólu af sér börn eða ekki. Umhyggja,
ást, ábyrgð og samúð átti að móta framkomu og
störf allra kvenna. Þrátt fyrir sterka mæðra-
hyggju Ólafiu lagði hún áherslu á frelsi kvenna
til að velja, þeim ætti að vera frjálst að leggja
stund á allt það sem hæfileikar og hugur þeirra
kynni að hneigjast að.
Lífssaga Ólaliu einkennist af togstreitu, þar
sem frelsisþráin togaðist á við þörf hennar fyrir
öryggi. Eftir langa baráttu valdi hún síðari
kostinn og fann loks öryggið í „náðarfaðmi
Guðs". Ég get ekki varist þeirri hugsun að hefði
Ólafía Jóhannsdóttir fundið öryggið í „náðar-
faðmi” eiginmanns væri þáttur hennar í frelsis-
baráttu íslenskra kvenna ekki eins vanmetinn og
raun ber vitni. [ 1 Margrét Guðmundsdóttir
Ljósmynd: Sigfús Eymundsson. Eig. Þjóöminjasafn íslands