Vera - 01.10.1999, Blaðsíða 25

komu og skapgerð. Páll var fáorður og dulur, en tllflnninga-
næmur og nærgætinn I sinni þögn. Þorbjörg var glæsileg og
dáð af öllum, viðmótshlý og siglöð. Hún var atorkusöm og
vel verki farin, sýnt um að stjórna, án þess eftir því væri
tekið."
Björn Haraldsson, 1971.
Hér fór góð kona sem vann verk sín vel. Líf hennar
og Páls var samtvinnað, líf þeirra og verk voru órofa
heild. Hlutverk Þorbjargar var það sama og flestra
kvenna á þessum tíma. Hún hafði forsjá. Hún sá um
heimili og börn, hún gekk til allra verka. Ég hygg að
hún hafi verið sátt við hlutskipti sitt. Mér býður einnig
í grun að hann afi minn hafi líka verið viss um að hún
gæti sinnt ákveðnum verkum betur en hann og verið
sáttur. Örlög Þorbjargar urðu þó þau sömu og
margra íslenska kvenna. Hún lést 39 ára gömul af
barnsförum, þá nýbúin að fæða uppi á afdal þrlbura
í þennan heim.
Miklar breytingar hafa orðið á þjóðfélaginu á síðustu
árum. Búskaparhættir breyttust, hlutverk breyttust hratt og
urðu mörg. Til skamms tíma voru flestar íslenskar konur húsmæður að
aðalstarfi. Húsmæðrakynslóðin hafði sjálfstraust því hún þekkti hlutverk
sitt. Samt sem áður vildu konur breytingar og þjóðfélaginu hentaði
breytt hlutverk kvenna. Skipting starfa og hlutverka skapaði tóm milli
manna, rými sem þarf að fylla. Nú er svo komið að hlutverk okkar eru
svo dreifð að við erum ruglaðar I ríminu. Við náum oft ekki að sinna því
sem við getum gert best, fáum ekki tíma til þess af því að hlutverkin eru
svo mörg. Þessi togstreita hefur áhrif á sjálfsmynd okkar, við fáum ekki
nauðsynlegt næði og frið til að efla okkur, sjálfsmynd okkar brenglast.
( viðtali við Steinunni Jóhannesdóttur (1994) segir Dr. Sigrún Júlíus-
dóttir frá doktorsritgerð sinni og rannsóknum sem hún gerði í doktors-
námi sínu en hún rannsakaði íslenskar fjölskyldur. Hún segir að íslensk-
ar konur hafi notið virðingar, þær hafi haft ákveðið vægi en ekki völd að
sama skapi. Þetta kallar Sigrún „falskt sjálfstraust" eða æðruleysi. Og
hún talar um að það þurfi að fara að skapa íslenskum konum raunveru-
leg skilyrði til þess að þær geti farið að nýta menntun sína og reynslu á
sem fjölbreytilegastan hátt. Hún talar um að konur þurfi að verða miklu
virkari og taka þátt í samfélagsbreytingum í samvinnu við karla.
Enn þann dag í dag sinna nokkrar konur húsmóðurhlutverkinu ein-
göngu. Margar konur sinna því af elsku, eru sælar og gjöfular, sinna vel
um börnin sín og eru fjölskyldunni afar mikilvægar. Þær hafa sumar
valið þetta hlutverk.
Dr. Sigrún Júllusdóttir kallar þetta hollustubönd og segir að I rann-
sókn sinni komi fram mikil togstreita hjá konum en þær verji sig mjög
vel. Konur segjast hafa valið húsmóðurhlutverkið sjálfar og tala af innri
styrk um stöðu sína. Þær hafa mikið úthald og segja gjarnan „minn timi
kemur." Sigrún talar um að íslenskt þjóðfélag hafi misnotað hollustu og
styrk kvenna. Þrátt fyrir aukna menntun þeirra og allan rétt til þátttöku,
þrátt fyrir að það ríki svokallað jafnræði í hjónabandinu þá er það á
kostnað jafnstöðu og jafnréttis hvernig búið er að fjölskyldunni. Konan
vannýtir menntun sína bæði til starfa og félagsmálaþátttöku, I fjarveru
maka sinna reka þær búið og sjá um alla hluti. Sigrún telur að umræð-
an um stöðu þessara kvenna þyrfti að verða miklu meiri, við vitum ekki
hvað töfin getur kostað. Konur sem komnar eru yfir fertugt og koma til
hennar I hjónameðferð finnst þær búnar að missa af lestinni. Blítt llf
getur reynst strltt.
Þurfum að vita hvað við viljum
Ef við viljum njóta okkar, nýta menntun okkar og getu, ráðum við miklu
þar um. Við eigum flestar okkar möguleika. Við þurfum að finna undir
hvaða steini þeir eru fólgnir, við þurfum hugsanlega að velta nokkrum
Til skamms tíma voru ílestar
steinum við. Við þurfum að geta gert það sem við getum
gert best. Við þurfum að geta gert það sem veitir okkur lífs-
hamingju. Til þess þurfum við að sinna okkur sjálfum sem
manneskjum. Hvernig förum við að því?
Við þurfum að vita hvað við viljum. Við þurfum bók-
staflega að setja okkur markmið í lífinu, við sjálfar, það
gerir það enginn fyrir okkur. Ég held því fram að við
hugsum ekki nægilega um hvað við viljum í raun og veru.
Þetta getur átt við um stærri sem smærri ákvarðanir,
ákvarðanir eru oft erfiðar. Við höfum ríka tilhneigingu til
að finna skálkaskjól, við höldum okkur óvitandi frá því
sem við höldum erfitt, látum annað en okkur sjálfar sitja
I fyrirrúmi, höldum að með því séum við að skapa öðr-
um hamingju. Af hverju gerum við þetta?
Ég hygg að meginástæðan sé sprottin af ónógu
sjálfstrausti og því að sjálfsmynd okkar er ekki nógu
skýr. Ef sjálfstraust okkar er lítið liggur það í hlutarins
eðli að við tökum ekki áhættu, þá er skálkaskjólið
þægilegt og auðvelt að fela sig á bak við þá afsökun að
við séum ómissandi. Það er erfitt að standa með sjálfum
sér. Það er erfiðara en að þóknast öðrum. Auk þess getum við
t.d. staðið frammi fyrir því að ættingi eða vinur snúi við okkur baki ef við
tökum sjálfstæða ákvörðun varðandi líf okkar. Hinn kunni sálfræðingur
Eric Fromm (1974) sagði að til þess að geta elskað verði maðurinn að
setja sjálfan sig í öndvegi.
Vitaskuld hefur það djúp áhrif á margar konur að sjálfstraustinu er
haldið niðri. Margir utanaðkomandi þættir koma þar til, ég þarf ekki að
nefna annað dæmi en hvernig launakjörum okkar er háttað. Þær örfáu
konur sem hafa ámóta há laun og karlar þurfa að hafa sig allar við svo
þær verði ekki hlunnfarnar. Þær eru gjarnan kallaðar frekjur eða haldn-
ar ofsóknarbrjálæði. Ég ætla ekki nánar út I þessa sálma hér.
Það liggur djúpt í sálarlífi okkar að við megum ekki vera sterkar. En
við þurfum að vera sterkar. Margir eiginleikar prýða sterka konu, hún er
sjálfstæð, styrk, hlý, sýnir umhyggju og reisn. Hún veit fyrst og fremst
hvað hún vill, hún þarf ekki að sýna neinn yfirgang, hún er I jafnvægi.
Þessi sterka kona getur orðið mjög ógnandi og einmana. Hallgerður var
ein. Einmanaleika fylgja óþægilegar tilfinningar, afskiptaleysi, mótbár-
urnar dynja á þessum konum. Til þess að forðast þessi ósköp hef ég séð
sterkar konur látast vera veikari en þær eru til að komast hjá einmana-
kenndinni. Þær þykjast geta minna en þær geta. Þær velja fremur að
fara þær leiðir er aðrir varða, vegna þess að þær vilja ekki vera einar.
Karlar forðast sterkar konur, konur forðast þær í hópum, þetta kemur
fram með ýmsu móti, afskiptaleysi, áhugaleysi á verkum þeirra, andúð.
Við þetta fólk mætti segja:
„Þú þarft ekki að blása á Ijósið mitt til að þitt sjáist."
Emilía Baldursdóttir, 1995.
Ég sat eitt kvöld fyrir nokkrum árum og spjallaði við kunningjakonu
mína, Emilíu Baldursdóttur. Við vorum að tala um frelsi. Við vorum sam-
mála um að okkur þarf að líka vel við okkur sjálfar og enginn annar ber
ábyrgð á lífi okkar en við sjálfar. Framtíð okkar byggist á okkur sjálfum.
Emilía sagði:
„Ég er eina manneskjan sem ég verð að umgangast allan daginn. Ef
ég stend með sjálfri mér og er bandamaður minn þá á ég öruggan
bandamann fram i rauðan dauðann."
Emilía Baldursdóttir, 1995
Til þess að við áttum okkur á mikilvægi þess að við þurfum að vera
eigin bandamenn þurfum við frið, næði og einveru. Við þurfum tæki-
færi til að vera einar með sjálfum okkur. Við þurfum að viðurkenna
okkur sjálfar.
íslenskar konnr hnsmæðnr að aðalstarfi.
VER A •
25
Hnsmæðrakynslóðin hafði sjaTfstranst þvf linn þekkti filntverk sitt.