Vera - 01.10.1999, Blaðsíða 36

a
a
d
i
u s-'z
d 6 m s m
laraðherr
B a n
a r
k j a n n a
Linda H. Blöndal
Árið 1993 sór Janet Reno embættiseið sem
78. dómsmáiaráðherra Bandaríkjanna og
varð þar með fyrsta konan til að gegna emb-
ættinu. Flestir hafa heyrt á hana minnst sem
dómsmálaráðherrans sem er enn að að svara
fyrir afleiðingar ákvarðana sinna í Waco um-
sátrinu þar sem meðlimir ofsatrúarsöfnuðar
lokuðu sig inni á stórum herragarði ásamt
trúareiðtoga sínum. Janet var þá harðlega
gagnrýnd þar sem margir töldu að notkun
táragass gegn söfnuðinum hefði valdið
dauða 86 safnaðarmeðlima. Janet Reno virð-
ist þó fyrst og fremst vera hreinskilin og heið-
arleg stjórnmálakona sem er sérlega umhug-
að um hag bandarískra ungmenna og um-
hverfismál.
Hvar sem drepið er niður er henni lýst sem stjórn-
málakonu sem sé trú sínum hugsjónum og sann-
færingu og að hún sé þekkt fyrir að vera ófáanleg
til að „versla" með hugmyndir sínar. Hún þykir
með öðrum orðum gædd eiginleikum sem eru
sjaldséðir í bandariskum stjórnmálum þar sem
persónulegur ávinningur og vinsældir skipta
meira máli en trúnaður víð góðan málstað. Ólíkt
mörgum öðrum sneiðir Janet oft hjá vinsælum
tækifærisákvörðunum sem kemur henni aftur á
móti gjarnan í andstöðu við ýmis stjórnmálaöfl,
sem og forsetann. Hún hefur verið gagnrýnd fyr-
ir að gera ekki málamiðlanir og persónulegri af-
stöðu hennar er víst erfitt að breyta. Sem dæmi
þá varði Janet, sem er lögfræðingur að mennt, af-
stöðu sína gegn dauðarefsingum í rúmlega hund-
rað sakamálum á 8. áratugnum sem yfirsaksókn-
ari Flórida fylkis. Og áhugi hennar á félagslegum
umbótum í stað ha'rðra refsinga hefur einnig
kostað gagnrýni á stjórnmálastörf hennar sem
dómsmálaráðherra, þar sem félagsmál heyra ekki
undir embætti hennar. Vegna ofantalins hefur
bandarískum kjósendum þó fundist hún bæði
ábyrg og traustsins verð, þrátt fyrir að hinn sami
almenningur hiki líka ósjaldan við að standa á
móti henni, líkt og atburðurinn í Waco ber vitni
um. En annars konar smásjárskoðun hefur Janet,
sem nú er um sextugt, einnig þurft að sitja undir
og má rekja það til þess að hún er bæði ógift og
barnlaus. Það var snemma sem fólk gerði kyn-
hneigð fyrsta kvenkyns dómsmálaráðherrans að
umtalsefni þó sjálf hafi hún eitt sinn sagst bara
vera skrýtin piparkerling sem laðist að karlmönn-
um, lesi Ijóð í frístundum og hlusti á sveitatónlist
í bland við hástemmda klassík.
Janet Reno, sem er hálf dönsk að uppruna,
fæddist 21. júlí árið 1938 í Miami í Flórída. Faðir
hennar, Henry Rasmussen, var danskur en hafði
valið ættarnafnið Reno af handahófi þegar hann
sem ungur maðurfluttistfrá Danmörku til Banda-
ríkjanna. Foreldrar Janet stunduðu báðir blaða-
mennsku, Henry var blaðamaður í 43 ár við Miami
Herald og móðir hennar, Jane Wood Reno, gerð-
ist rannsóknarblaðakona við sama dagblað
nokkrum árum eftir lát manns síns árið 1967.
Janet var því einungis 29 ára gömul þegar hún
tók, ásamt móður sinni, mikla ábyrgð við að halda
fjölskyldunni uppi. Jane Reno hvatti dóttur sína
mikið til alls kyns útivistar og athafnasemi. Hvatn-
ingin skilaði sér og fyrir utan að fara í útilegur
hvenær sem tækifæri gafst stundaði Janet m.a.
hestamennsku, köfun og siglingar og gerir það
enn í dag af miklum áhuga.
Reno fjölskyldan gat varla talist efnuð og Janet
sótti ríkisrekna grunn- og gagnfræðaskóla. Systk-
inin fjögur ólust hins vegar upp við mikinn bóka-
lestur, útivist og stjórnmálaumræðu og gekk vel i
skóla. Þó sérstaklega Janet sem varð ræðumeist-
ari í gagnfræðaskóla og lá leiðin þaðan árið 1956
i efnafræðideild Cornell Háskóla i Ithaca, New
York, þar sem hún vann sér inn fæði og húsnæði
með því að gerast umsjónarmaður á heimavist
skólans og þjóna til borðs i matsölum. Með há-
skólapróf í efnafræði að baki og sem fyrrum for-
seti kvenréttindafélags skólans hóf hún nám í lög-
fræði við Harvard háskóla, ein af 16 konum i yfir
500 manna árgangi. Þremur árum seinna lauk
hún prófi en gekk erfiðlega að fá vinnu sem lög-
fræðingur. Um fjórtán árum seinna gerðist hún
meðeigandi í einni stærstu lögfræðistofu í Miami,
þeirri sömu og hafði neitað hinni nýútskrifuðu
Janet um vinnu vegna þess að hún var kona.
Flest sakamálin sem biðu Janet í
embætti voru morðmál, sakamál
vegna barnamisnotkunar, eitur-
lyfjasölu, smygls og nauðgana
en eftir veru hennar í embættinu
mátti sjá verulegar breytingar.
Janet Reno með móður sinni
dómskerfis fylkisins og nokkru seinna fyrir öld-
ungadeildina við endurskoðun af sama toga. En
kjósendur voru henni sist hliðhollir og árið 1972
tapaði Janet kosningu um sæti á fylkisþingið.
Ferill Janet mótaðist þó mikið af þessum árum
á heimaslóðum og ári eftir kosningatapið var
henni boðin staða sem hún þáði innan ríkissak-
sóknaraembættis Dade sýslu með lögsögu yfir
stærstum hluta Miami í Flórída. En eins og marg-
ir vita var Miami á þessum tíma sú borg Bandaríkj-
anna sem þekktust var fyrir blómlega eiturlyfja-
verslun og þar geisaði harðvítugt stríð við eiturlyf
og glæpi - stríð við glæpaöfl sem Janet ákvað að
láta ekki í minni pokann fyrir. Hún var komin til að
hafa áhrif og hófst þegar handa við að koma á fót
sérstakri deild fyrir unglinga. Þremur árum seinna
hóf hún störf á fyrrnefndri einkalögfræðistofu í
Miami en samfélagsleg verkefni virtust standa
hug Janet ofar. Og árið 1978, þegar yfirsaksókn-
ari sýslunnar lét af störfum, var Janet, sem stóð á
fertugu, valin í embættið fyrst kvenna. Næstu árin
á eftir var hún svo fjórum sinnum endurkjörin í
embættið. Sem yfirmaður 950 starsfmanna og
með um 120 þúsund ófrágengin sakamál á skrá
sinni árlega, er þó óhætt að segja að Janet sem
yfirsaksóknari hafi skipt sköpum fyrir (búa sýsl-
unnar með nýjum viðhorfum í refsilöggjöf, félags-
Rúmlega þrítug, eða uppúr 1970, steig Janet
Reno fyrst inn á svið stjórnmálanna. Það gerði
hún sem óbeinn þátttakandi því fyrst um sinn
vann hún sem lögfræðilegur réðgjafi fylkisþings-
ins í Flórída við endurskoðun refsilöggjafar og
3 6 • V E R A