Ljósmæðrablaðið - 15.11.2000, Blaðsíða 31

Köttur, kál og kjöt
Um bogfrýmilssótt, meðgöngu og n^bnra
efiir Dagn^ju Zoega, Ijósmóður
í starfi mínu við mæðravernd hef ég oft fengið fyrirspurnir frá bamshafandi konum um Bogfrymilssótt
(Toxoplasmosis) og margar verið kvíðnar vegna þess að þær hafi verið í nánum samvistum við ketti. Marg-
ar hafa jafnvel talið að þær yrðu að láta lóga- dýrunum til að vera öruggar. í niðurstöðum rannsóknar
Cook, Gilbert, Buffolano og fl. (2000) kemur fram að mikilvægt sé að bæta gæði og samfellu í þeim upp-
lýsingum sem konur fá um Bogfrymilssótt á meðgöngu.
Ekki hefur verið gerð nein könnun á tíðni Toxoplasmasmits í íslensku þjóðinni, þótt skoðuð hafi verið
tíðni sníkjudýra í sandkössum í Reykjavík (Heiðdís Smáradóttir og Karl Skírnisson, 1996). Það væri for-
vitnilegt að skoða tíðni sjúkdómsins nánar hér á landi og þá sérstaklega hversu algengt er að konur taki
smit á meðgöngu. Þess má geta að í Danmörku er öllum nýburum boðið upp á skimun fyrir Bogfrymils-
sótt um leið og tekið er blóð í PKU rannsókn (Petersen, E. og Lebech, M., 1998).
í nóvemberhefti „Tidsskrift for Jordemodre“ 108. árg. 1998, birtist grein um Bogfrymilssótt eftir
Eskild Petersen og Morten Lebech, lækna á Statens Serum Institut í Danmörku. Við gerð þessarar greinar
hef ég að miklu leiti stuðst við grein þeirra en get annarra heimilda eftir því sem við á.
BogfrýmilssóU
Einn af þeim sjúkdómum sem valdið geta fóstur-
skaða er Bogfrymilssótt, þ.e. sýking með einfrum-
ungnum Toxoplasma gondii sem er af ætt protozoa.
Toxoplasma getur smitað öll spendýr og eftir fyrstu
sýkingu finnst sníkjudýrið í blöðrum í vefjum líkam-
ans. Toxoplasma gondii getur fjölgað sér í þörmum
katta og kötturinn er eina dýrið sem getur gefið smit
með eggblöðrum sníkjudýrsins í hægðum. Eftir út-
skilnað þarf eggblaðran að þroskast í 1-3 daga áður
en smit getur orðið. I öðrum dýrum fínnst Toxo-
plasma gondii einungis í blöðrum í vefjum líkamans,
t.d. vöðvum og taugavef. Vefjablöðrurnar hýsa allt
að 10.000 Toxoplasmasníkla hver og sitja í frumum
líkamans. Hafi maður smitast af Toxoplasma eru
vefjablöðrurnar til staðar í líkamanum það sem eftir
er ólifað. Þær rofna af og til og þá verður staðbundin
bólgusvörun og Toxoplasmasníklarnir dreifa sér og
mynda nýjar blöðrur. Þetta gefur yfirleitt ekki ein-
kenni nema þegar blöðrurnar setjast í vefi sem eru
mjög viðkvæmir, eins og t.d. nethimna augans.
Frumsmit af völdum Toxoplasma gefur sjaldnast
nokkur einkenni, 5 -10% smitaðra fá vægan hita í
nokkra daga, en u.þ.b. 5% fá hita, slappleika og
bólgna hálseitla (Petersen, E. og Lebech, M., 1998).
Smitleiðir
Fólk getur smitast hvort heldur með eggblöðrum sem
berast með hægðum katta eða vefjablöðrum úr kjöti.
Rannsókn sem gerð var á barnshafandi konum í
sex stórum, evrópskum borgum gaf til kynna að
helstu áhættuþættir Toxoplasmasmits væru að borða
illa matreitt kjöt, vera í snertingu við jarðveg og
ferðast utan Evrópu, Bandaríkjanna og Kanada.
Samneyti við ketti var í þessari rannsókn ekki
áhættuþáttur (Cook A.J., Gilbert R.E., Buffolano W„
og fl„ 2000).
Tojcoplasma og meðganga
Þótt sýking með Toxoplasmasníklinum gefi sjaldan
einkenni við frumsmit, er hann hættulegur fóstrinu.
U.þ.b. 20% sýkinga berast yfir til fóstursins og þegar
það gerist er talað um meðfædda Bogfrymilssótt.
Margar rannsóknir frá Frakklandi og Austurríki
liggja fyrir um Bogfrymilssótt hjá ungbörnum, því
þar hefur verið skimað fyrir Toxoplasma á með-
göngu frá árinu 1975. Um 80% þeirra barna sem
fæðast með Bogfrymilssótt eru einkennalaus við
fæðingu, ca. 10 — 15% eru með vefjablöðrur í net-
himnu augans með mismikilli sjónskerðingu og ein-
staka barn, ca. 5%, eru með alvarlegri einkenni s.s.
vatnshöfuð, mikroopthalmi (vanþroska augu), kalk-
anir í heila og þroskafrávik. Af þeim börnum sem
fæðast einkennalaus fær yfirgnæfandi meirihluti, 90
— 95%, bólgu í nethimnu augans í eitt eða fleiri
skipti fyrir 20 ára aldur. Meðferð á fyrsta ári getur
minnkað líkur á slíkum bólgum um 5 — 15% (Peter-
sen, E. og Lebech, M„ 1998).
LJÓSMÆPRABLAÐie
31