Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1966, Qupperneq 9

TÍ M/VRIT
VERKFRÆÐINGAFÉLAGS ÍSLAIMDS
3.-6. hefti 19 6 6 51. árg.
BURFELLS VIRKJUN 1918
Eftir G. Sætersmoen verkfræðing.
Frásögn Steingríms Jónssonar, fyrrum rafmagnsstjóra.
Snemma á heimstyrjaldarárunum fyrri var
Fossafélagið Títan h.f., stofnað í Osló. Hvata-
menn voru ýmsir eigendur vatnsréttinda í Þjórsá,
er sendu Einar Benediktsson skáld þangað,
sem umboðsmann sinn til að gangast fyrir stofn-
un félagsins, en það var auðsótt mál í Noregi,
því spákaupmennska um vatnsafl þar í landi
var þá í algleymingi og í meira mæli en nokkurn
tíma varð hér um þær mundir.
Undirbúningsathuganir. Þegar félagið hafði
verið stofnað, réði það til sín einn kunnasta
vatnsvirkjafræðing Noregs á þeim tíma, G. Sæt-
ersmoen, byggingaverkfræðing. Hann dvaldi hér
á landi í 3 sumur, 1915—1917, ferðaðist meðfram
Þjórsá endilangri og hliðarám frá ósum til upp-
taka og sá um hallamælingar, landmælingar og
vatnsrennslismælingar með aðstoð íslenzkra
verkfræðinga. Hann taldi sig hafa haft mikið
hagræði af ágætum Islandskortum í mælikvarða
1:50.000, sem voru til og náðu frá suðurströnd-
inni alla leið upp fyrir Búrfell.
Skýrsla Sætersmoens hefst með almennum
upplýsingum um ísland, legu þess, landslag, jarð-
fræði, veðurfar, helztu fallvötn, atvinnuhætti og
samgöngur. Þá kemur aðalkaflinn í 10 þáttum,
er hefst með lýsingu á Þjórsá og aðrennsli í
hana. Hann skiptir Þjórsá í tvennt, Efri-Þjórsá,
sem er um 100 km á lengd frá upptökum niður
að mótum hennar og Tungnaár um 90 km frá
sjó, og Neðri-Þjórsá þaðan til sjávar. Þá er
Tungnaá frá upptökum í Vatnajökli um 100 km
á lengd með mörgum stöðuvötnum, Fiskivötnin.
í Tungnaá rennur Kaldakvísl einnig úr Vatna-
jökli og fær einnig aðrennsli úr stóru stöðu-
vatni, Þórissjó. Vötnin telur hann liggja í 600
m h. y. s., samkvæmt loftvogarmælingum hans,
en ármótin við Tungnaá og Þjórsá í 310 m y. s.
TJrkomusvæðið mældist honum 8500 km2. Af
því eru 7500 km2 fyrir ofan nefnd ármót. Hefir
Þjórsá af því 2900 km2, en Tungnaá 4600 km2.
Nothæft fall í Neðri-Þjórsá, sem Sætersmoen
tekur til meðferðar, er frá Klofaey í 236 m h. y. s.
og 85 km frá sjó niður fyrir Urriðafoss, sem er
20 km frá sjó mælt eftir ánni. Stærstu fossar á
þeirri leið eru Tröllkonuhlaup, Þjófafoss, Haga-
eyjarfoss, Búðafoss, Hestfoss og Urriðafoss.
Auk þess er Hrauneyjarfoss í Tungnaá með nýt-
anlegri fallhæð 96 m.
Vatnshœðarmœlingar á gömlu merki, er
Sætersmoen kallar svo, við Þjórsárholt, fengust
fyrsta sumarið 1915 óslitið frá 14. júlí til 11. des.,
en eftir það var kominn ís við merkið er rask-
aði réttri vatnshæð. Stóð svo fram til aprílloka
1916, en þá fengust hæðarmælingar samfleytt
frá 1. maí til 30. nóv. Nýtt merki var sett við
Þjórsárholt til vatnsborðsmælinga frá 1. okt.
1916 óslitið til 16. des. og síðast óslitið frá 13.
jan. 1917 til loka ágústmánaðar sama árs.
Á öðru vatnshæðarmerki við Haga eru mæl-
ingar frá 9. ágúst 1915 til nóvemberloka, nema
dagana 7.—9. nóv., er truflun varð af ísi og síðan
aftur allan desember og 4 fyrstu mánuði 1916.
Þá fást mælingar frá 1. maí óslitið til
nóvemberloka. Síðan eru engar mælingar næstu