Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1966, Blaðsíða 36

60
TlMARIT VPl 1966
kallast þetta berg skriðuberg. Skriðubergið kem-
ur fram í hlíðinni nokkru vestan við Sámsstaða-
klif, en gróft völuberg er í vesturhlið Sáms-
staðamúla skammt norðan stöðvarhúss. Ofan á
sandinn í Sámsstaðamúlamynduninni hafa svo
runnið hraun, sem að lokum fylltu dalinn. Flest
þessara hrauna virðast þunn með stuðlað botn-
lag en kubbabergsstuðlun ofar. Lagamót eru oft
mjög óljós og því vafasamt, hvað eigi að telja
til hvers hrauns og er því líklegt, að gosstað-
urinn hafi verið nálægt og gosin einskonar
dyngjugos, smáhraunstraumar með stuttu milli-
bili. Er því lítið um þykka þétta kjama í hraun-
unum en oft er töluvert setfyllt holrúm í þeim.
Vatn hefur runnið eftir dalnum meðan á þessum
gosum stóð, og því eru sumstaðar völubergs-
lisnur á milli hrauna og einnig breksíukennd lög
mynduð fyrir áhrif vatns. Sumsstaðar er skriðu-
berg inn á milli hrauna, því skriðan hélt stöð-
ugt áfram að myndast. Myndun þessi virðist
þykkna til vesturs og er því eðlilegt að álíta,
að hraunin hafi runnið úr þeirri átt. Aðrennslis-
göng virkjunarinnar munu að mestu liggja í
þessum blágrýtislögum, en þau koma fram ofar-
lega í Sámsstaðamúlanum bæði að sunnan og
vestan.
Efstu lögin í múlanum hafa nokkuð annað út-
lit og einnig aðra segulstefnu. Á milli þeirra og
neðri laga er að jafnaði einnig völubergslag.
Sennilega er hér um 3 hraunlög að ræða, og eru
tvö þau efstu útbreiddustu blágrýtislögin sem
þekkt eru á Búrfellssvæðinu, því þau má rekja
undir Búrfelli öllu sem tvö samhliða hamra-
belti. Neðra lagið er ákaflega þykkt á kafla,
um 70-80 m, og fyllir þar djúpt daldrag, sem
verið hefur undir Skálafelli, sem er norðurendi
Búrfells. IJr hinu neðsta þessara laga verður
mulið allt steypuefni fyrir byggingaframkvæmd-
irnar við Búrfell.
3.Jf Búrfells bólstraberg og innskotslag
í Sámsstaðamúla.
Næsta stig í þróun Búrfellssvæðisins er, að
þykkur jökull leggst yfir allt svæðið. Verður þá
gos mikið undir jöklinum og hleðst upp bólstra-
bergs- og móbergskúfur sem er á Búrfelli. Þessi
kúfur er 300 metra þykkur enn í dag þar sem
hann er þykkastur, og hefur hann þó áreiðan-
lega þynnzt mikið við gröft síðan hann mynd-
aðist. Þetta hefur verið sprungugos og hefur
Búrfell því á þeim tíma flokkazt undir hryggi.
Undir Sámsstaðamúla, á milli setlaganna og yf-
irliggjandi blágrýtislaga er mjög þykkt innskots-
lag úr basalti sömu samsetningar og bólstra-
bergið í Búrfelli. Þetta innskot var 80 m þykkt
í þeirri holu, sem fór í gegnum það þykkast,
en það nær út í vesturhlið múlans og er þar
mjög þykkt og áberandi basaltlag. Hvernig svona
þykkt basaltlag gat skotizt inn á svona litlu dýpi
var mér og fleirum nokkur ráðgáta í fyrstu, en
þegar haft er í huga, að ísöld er gengin í garð
þegar þetta verður og jökulfarg getur samsvar-
að mörg hundruð metra þykkum jarðlögum
verður þetta skiljanlegt. Er því líklegt að inn-
skotið í Sámsstaðamúla sé myndað í sama gosi
og móbergs- og bólstrabergskúfurinn á Búrfelli.
Hér er ekki rúm til að rekja öll þau rök, sem
hníga að því, en um það hefur verið fjallað í
sérstakri skýrslu, “The layer SM„”, útgefinni af
Raforkumálastjóra 1963. Þetta blágrýtislag, sem
nefnt var SMa var það berg, sem neðanjarðar-
stöðvarhús hefði staðið í hefði sá kostur verið
valinn.
3.5 Sámsstaðaklifsblágrýtismyndun.
Á eftir þessu jökulskeiði grefst dalur eða
gljúfur meðfram núverandi Sámsstaðaklifi. Hef-
ur það verið um 100 m djúpt og nálægt y2 km
að breidd að ofan. Sjálfsagt hefur þetta verið
farvegur meiriháttar ár, og stefnt nálægt því
norður-suður. Þessi dalur fylltist síðar af hraun-
um. Er það mjög þétt og dökkt basalt, sem alltaf
er stuðlað í kubbaberg. Á milli hraunlaganna er
móbergsbreksía, sem bendir til mjög snöggrar
kólnunar. Þessi hraun munu runnin úr norðri og
hafa runnið eftir árfarvegi og hefur það valdið
hinni snöggu kólnun að nokkru, sem orsakaði
bæði breksíumyndun og kubbabergsstuðlun. Einn-
ig virðist breksían vera mynduð við það, að hraun-
ið steypist ofan bratta hlíð og hefur hraðkólnað
þannig. Lega sumra breksíulaganna bendir til
þess, svo og, að neðst í breksíunni má finna
andesitsteina, sem auðsjáanlega eru ættaðir úr
undirlaginu og hefur hraunstraumurinn grafið
laust yfirborð andesitsins og hrært því saman
við eigin massa. Hraunin sem mynda Sámsstaða-
klifsbasaltið voru mörg, en engin millilög verða
þó greind milli hinna ýmsu laga heldur eingöngu
móbergsbreksía. Hefur þetta því verið næsta sam-
fellt gos, sem ekki einungis fyllti dalinn við Sáms-
staðaklif heldur runnu hraunin töluvert út fyrir
barma hans.
3.6 Grágrýtismyndun t Skeljafellssporði.
Yngsta bergið í fjöllunum vestan Þjórsár er
grágrýtið í Skeljafellssporði. Það virðist vera
fáein lög af hreinu grágrýti. Eldstöðin, sem grá-
grýtið er ættað frá, er óþekkt. Halli grágrýtis-