Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1966, Qupperneq 22

46
TlMARIT VFI 1966
ar á vegum raforkumálastjóra athuganir á virkj-
un á þessum slóðum af Verkfræðistofu Sigurð-
ar Thoroddsen, Verklegum framkvæmdum og
Almenna byggingafélaginu. Árið 1962 var banda-
ríska verkfræðifyrirtækið Harza Engineering
Company International, beðið að gera áætlanir
um virkjun við Búrfell, en áður hafði firmað
athugað vatnasvæði Hvítár og Þjórsár í heild,
auk þess sem það vann að áætlun um virkjun
Dettifoss o. fl. Hefur firmað unnið að undir-
búningi fyrir virkjunina síðan.
Geysimiklar rannsóknir og áætlanir hafa ver-
ið gerðar til undirbúnings virkjunarframkvæmd-
unum, s. s. landmælingar, kortagerð, rannsóknir
á steypuefni og jarðvegi á Búrfellssvæðinu, o. fl.
Umfangsmestu rannsóknirnar hafa þó verið jarð-
fræðilegar athuganir og ísrannsóknir samfara
líkanatilraunum af veitumannvirkjum virkjun-
arinnar.
Hin flókna jarðfræði við Búrfell hefur gert
miklar boranir nauðsynlegar og hefur verið bor-
að þar meira eða minna á hverju ári síðan 1961.
Mest var borað 1962. Rúmlega 100 borholur
hafa verið boraðar með borum, sem taka kjarna
af berginu — samtals um 4 km að lengd. Auk
þess hefur þykkt yfirborðslaga verið könnuð
með mörg hundruð borholum. Vegna þessara
miklu jarðborana er jarðfræði Búrfellssvæðis-
ins nú óvenju vel þekkt og það þó miðað sé við
virkjanir í löndum með háþróaða tæknimenn-
ingu.
Yfirgripsmiklar líkanatilraunir af veitumann-
virkjum virkjunarinnar voru gerðar í rannsókn-
arstöðinni „Vassdrags- og havnelaboratoriet“ í
Þrándheimi, Noregi. Alls voru byggð þrjú líkön
og hófst smíði fyrstu líkananna haustið 1964.
Byrjað var að gera tilraunirnar í marz 1965 og
var þeim að mestu lokið í ársbyrjun 1966. Mark-
mið rannsóknánna var að finna hagkvæmast
fyrirkomulag mannvirkja, sem tryggði, að hægt
væri að skola ís og botnaur um stíflu, en taka
jafnframt sem mest vatn til virkjunarinnar.
Þessar tilraunir hafa borið góðan árangur.
Virkjunarfyrirkomulag
Búrfellsvirkjun er rennslisvirkjun og uppi-
stöðulónið ofan við stíflu-mannvirkin er sára-
lítið. Fyrir slíkar virkjanir er aðeins um þrjár
leiðir að ræða til að leysa ísvandamálin:
1. Skilja ís frá vatni, fleyta ísnum yfir stíflu en
veita vatninu til aflstöðvarinnar.
2. Láta bæði ís og vatn renna í gegnum hverfl-
ana, og nýta þannig ísinn til orkuframleiðslu.
3. Minnka ísmyndunina í ánni t. d. með því að
minnka kæliflöt árinnar. Þetta er þó ekki
sjálfstæð lausn nema hægt sé að koma í veg
fyrir alla ísmyndun.
Veitumannvirki Búrfellsvirkjunar eru hönnuð
þannig, að hægt verður að skilja ís frá vatni,
fleyta ísnum yfir stíflu en nýta vatnið til orku-
framleiðslu. Við fleytingu íssins yfir stíflú fer
töluvert vatnsmagn til spillis einmitt þegar
vatnsins er mest þörf til orkuframleiðslu. Hvað
þetta snertir væri mjög æskilegt að láta ísinn
fylgja vatninu gegnum hverflana og nýta hann
þannig til orkuframleiðslu. Þetta er gert við
nokkrar virkjanir hér á landi m. a. við Laxár-
virkjanirnar. Hins vegar fylgir þessu rekstrar-
fyrirkomulagi sú hætta að vatnsvegir stíflist af
ís og stöðin verði óstarfhæf um lengri tíma. Það
var því talið of áhættusamt að byggja rekstur
stöðvarinnar á slíkum grundvelli. Eigi að síður
eru vatnsvegir hannaðir þannig að hægt verð-
ur að veita bæði ís og vatni til aflstöðvarinnar.
Eins og áður er sagt, er aðallausn ísvandamál-
anna, og það rekstrarfyrirkomulag sem nú er
fyrirhugað, það að fleyta ísnum yfir stífluna, en
veita vatni til aflstöðvarinnar. Auk þess er gert
ráð fyrir ýmsum aðgerðum ofar í ánni til að
minnka ísframleiðsluna.
Fyrirkomulag virkjunarinnar er í höfuð-
dráttum það, að vatni er veitt úr Þjórsá um
skurði og jarðgöng norður fyrir Búrfell og yfir
í Fossá. Vegalengdin frá stíflunni í Þjórsá að
enda frárennsliskurðarins við Fossá er rúmlega
5 km. Á þennan hátt er hægt að ná 115 m hreinu
falli gegnum vélarnar. Virkjað rennsli er 225
m!/sek eða um tveir þriðju hlutar meðalrennslis
Þjórsár. Yfirföll á stíflum eru reiknuð fyrir
4000 m3/sek flóð. Vélasamstæður verða sex,
hver með 35 MW afli. 1 fyrsta áfanga verða að-
eins settar niður þrjár vélar með samtals 105
MW afli en síðar verður stöðin stækkuð upp í
210 MW. Fyrst í stað verður virkjunin hrein
rennslisvirkjun, sem getur einungio nýtt það
vatn, sem er á hverjum tíma í ánni. Við stækk-
un virkjunarinnar er gert ráð fyrir að gera skurð
með lokustíflu úr Þórisvatni norðan Vatnsfells,
sem gerir kleift að veita vatni úr Þórisvatni
yfir í Tungnaá, og jafna þannig aðrennslið til
virkjunarinnar.
Lýsing mannvirkja
Fyrirkomulag mannvirkja er sýnt á mynd 3.
Steypt verður 370 m löng stífla í Þjórsá norð-
austan við Búrfell og hún tengd Sölvahrauni að
austan og Skálarfelli að vestan með jarðstífl-
um, sem eru samtals um 4,5 km á lengd. Yfir-