Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1966, Page 40

64
TlMARIT VFl 1966
búast við tjóni af þeim. Tíðni hraunflóða síðustu
8000 árin á Veiðivatnasvæðinu er að minnsta
kosti eitt hraun á hverjum 800 árum að meðal-
tali. Þessi gos hafa ekki alltaf verið jafn tíð og
hafa ef til vill verið tíðust á miðhluta eftirjökul-
tímans. Þá hafa sennilega verið innan við 500
ár á milli gosa. Stærð hraungosanna var einnig
mest á fyrri hluta tímans. Stór hraungos frá
Heklusvæðinu hafa líka komið fyrir og náð næsta
nágrenni Búrfellssvæðisins. Líkur fyrir stóru
hraunflóði, sem nái Búrfellssvæðinu eru því
sennilega ámóta miklar og líkur fyrir svoköll-
uðu 1000 ára flóði, sem gengið er út frá við
hönnun yfirfallsmannvirkja. I stóru hraunflóði
gæti eyðilegging orðið mjög mikil, er stíflur og
inntaksmannvirki græfust í hraun og þótt það
gerðist ekki nema að litlu leyti, mundu breyt-
ingar á farvegum ánna valda miklu tjóni vegna
langvinnra rekstrartruflana.
Öskugos eru algengust í Heklu og er tíðni
þeirra innan við eitt gos á öld að meðaltali.
Einnig hafa orðið mikil öskugos á Veiðivatna-
svæðinu svo og í Torfajökli og loks er Katla það
nærri, að hún getur haft nokkur áhrif á vatna-
svæði Tungnaár. Tjón vegna öskugoss er ekki
eins alvarlegt og af hraungosi. Þó mundi það
geta valdið verulegu tjóni með fyllingu miðlun-
arrýmis og inntakslóna svo og rekstrartruflun-
um meðan á mestu gosunum stendur og rétt á
eftir. I Heklu, sem mest hætta stafar af, er
öskugosi nú nýlega lokið svo það er ekki við
því að búast, að hún gjósi nú í bráð aftur, eða
að minnsta kosti ekki miklu öskugosi fyrr en
eftir hálfa öld.
magnað, eða þá, að norðurpóll segulsviðs er
nærri norðurpól jarðar og er það kallað, að berg-
ið sé öfugt segulmagnað.
Á síðari árum hefur komið fram aðferð til
aldursákvörðunar á storkubergi, svonefnd kali-
um-argon aðferð. Þessi aðferð er enn á tilrauna-
stigi en þó liggja fyrir margar niðurstöður. Með-
al annars hafa bandarískir jarðfræðingar reynt
að aldursákvarða síðustu snúninga á segulsviði
jarðar með þessari aðferð. Niðurstaða þeirra er
sýnd í eftirfarandi töflu, 7. mynd, sem tekin er
upp úr The Quarternary of North America, úr
greininni Quarternary Paleomagnetic Strati-
graphy, en leiðrétt eftir nýrri grein eftir Ian Mc-
Dougall.
Ég hef reynt að nota segulstefnu sem lykil
að aldursákvörðun á berginu við Búrfell. Einnig
hefur Trausti Einarsson prófessor gert samskon-
ar athuganir og fær hann svipaðar niðurstöður.
Fyrst notaði ég venjulegan kompás við ákvörðun
segulstefnunnar, en seinna miklu næmara tæki,
sem var smíðað af Birni Kristinssyni verkfræð-
ingi. Voru alltaf mæld að minnsta kosti 2 sýnis-
horn af sama bergi, tekin með nokkurra metra
til nokkurra tuga metra miliibili. Niðurstaðan af
mælingum mínum er sýnd á mynd 7 og tilraun
til tengingar við segulstefnutímabil Allan Cox
o.fl.
Eldvirkni við Búrfell hefur verið nokkuð sam-
felld, því að allan tímann hafa eldstöðvabeltin
verið nokkuð nærri því. Þessvegna tel ég ör-
uggt, að lögin, sem yngri eru en Búrfellsbólstra-
bergið, séu frá Brunhes-skeiði (rétt) og því inn-
an við 700.000 ára gömul. Eru í þessu lögin SB,
6. Segulstefna í bergi og aldurs-
ákvarðanir.
Aldursákvarðanir á gosbergi
hafa lengst af verið mjög erfið-
ar og næsta mikið álitamál oft
og tíðum. Nokkuð hefur þó ver-
ið reynt að byggja aldurs-
ákvarðanir á segulstefnu í
bergi, því að í storkubergi á
sér stað viss segulmögnun, þeg-
ar bergið storknar og er stefn-
an á segulmögnuninni í sam-
ræmi við segulsvið jarðar á
þeim tíma. Nú hefur segulsvið
jarðar breyzt mörgum sinnum
þannig, að ýmist hefur suður-
segulpóll verið nærri norðurpól
jarðar eins og hann er nú og
kallast þá, að berg sé rétt segul-
Aldur millj. dro Stefno segulsvið* Segulstvfo. tlmor Segjbtefnu ofburBir JARDLOG 1 NfcGRENNI BÚRFELLS Fjorloegð goeatodo frð Bikfeili reiknoð hornrétt ð •tefnu eldvirko beltiein*.
• </) SHroun fró Heklu og Votnoóldum 12-28 hm ou*tor
jwóberg oustan Rangór 5-IO km au*tor
0,3- C+- vSkeljofells grdgrýti SD Nokkuð oustor .sennlego 1 mðberginu oustontil
CD Sdmsstaðoklifs blógrýti SB Senmlega norður of, eðo mðt* vlð Burfell
'§ " • Búrfells bólstraberg BP í Bðrfelli
Joromillo Efstu SM lögin í SÓmsstoðomúlo Rélf vestor
Onnur SM btóyýttslóg 2-5km vestor eðo vestostiog rétt vestur of
SÓmsstoðamúlo
1,9- h,

o° Móbergið i Sómsstaðamúla 2 km vestor, eðo við vesturhli'ðorSdmsstoðamöki
2,0-
Eldri BúrfeBsmyndun OB 5-15 km vestor, í Fossordol og vestor
Kokiq?

3,0-

3,5- Blógrýtið syðst i Búrfelli BBof Engin óbendlng um legu gossvoeðis
s? Þessum aldri eða eldra
5°
B-277 Tnr 643 Fnr 7899 H.T.
Mynd 7. Segulstefnu tímar og segulstefnu atburðir síðastliðnar 4 milljónir
ára og tenging bergmyndana Búrfells við það.
Figure 7. Polarity epochs and polarity events during the last 4 million
years and the connection between them and the rock formations at Búrfell