Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1878, Side 54

við Janus, goð sitt. Friður, gieði og vinsemd var fremst í
sæti hjá öllum; húsin voru upp Ijómuð, borð sett fram og bú-
inn beini. En gleðin tók stundum yfir hóf, og: þegar kristni
komst á, þá bönnuðu prestarnir þessa hina heiðnu ósiðu, og
lögðu ríkt á, að þeim yrði útrýmt, en það gekk harðla tregt.
A sjöttu öld var fyrst farið að halda nýjársdaginn helgan sem
kristna hátíð í minníng umskurnar Krists, en sú elzta prédik-
un á nýjársdag, sem er til, er eptir Beda prest, ekki lángt frá
árinu 700. Byrjun ársins hefir ekki heldur alstaðar, eða á
öllum tímum, verið haldin þenna dag, eptir því sem tímatalið
hefir verið margbreytilegt. Rómverjar töldu frá byggíng Róma-
borgar (ab urbc conditá) og höfðu nýjár sitt um vorið; Grikkir
töldu eptir kappleikum þeim, sem haldnir voru við Olympia, og
byrjuðu ár sitt með sumar-sólstöðum; Gyðíngar, Kaldear og
Sýrar héldu nýjár á haustin. I páfabréfum frá tólftu og þrett-
ándu öld er talið eptir hinu svonefnda flórentfnska tímatali, þá
byrjar árið 25. Marts. Stundum er talið með ýmsu öðru móti,
sem hér er of lángt að tilgreina. Eptir hinu forna íslenzka
tímatali er upphaf ársins um miðsumar, þegar byrjar hey anna
mánuður; það sannast af því, að næsti mánuður heitir tvímán-
uður, þ. e. annar mánuður árs, ,og byrjar nokkru fyrir höfuð-
dag. A katólsku öldunum á Islandi byrjuðu menn að telja
byrjun árs frá jólunum, og töldust hafa svo eða svo margar
jólanætur, sem þeir höfðu lifað, eða voru margra ára gamlir,
talið eptir jólunum. Af þessu eldir eptir enn f dag, að menn
telja aldur sinn eptir jólanóttum, og á sextándu öld var það
enn almennt, t. a. m. i Danmörk, að áraskiptin eru talin frá
jóladegi. Januarius, fyrsti mánuður ársins, er í almanaki Guð-
brands biskups (1571)kallaður miðsvetrarmánuður. I þeim
mánuði byrjar Þorri, eptir hinu íslenzka mánaðatali, og er
þýðíng þessa heitis dregin af (at) þverra, þorrinn, því þá fara
að þverra byrgðir manna; en sumir draga það af, að í þeim
mánuði má búast við harðasta kafla (þorra) vetrarins. Danir
kalla þenna mánuð Glugmaaneð, og er það líklega sama
og »glyggmánuður«, það er »hríðamánuður«, og er það
svosem mótsett því, að þeir kalla Februar »Bliðemaaneð«,
svosem væri blíðumánuður.
6. Januar er þrettándi dagur eptir jól, og er almennt sá
dagur kallaður þrettándi. I katólskum sið kallast þá
Eþiþhania, það er opinberunarhátíð, því að á þeim degi var
talið, að Kristur hefði opinberazt með fjórföldum hætti hér á
jörðu. I þeirri minníng var það forn siður, að skíra börn á
þessum degi, og af því Krists fæðíngarstjarna var þá upp runn-
iu fyrir heiðíngjum, þá var sá siður inn leiddur, að únglíngar
gengu um og báru stjörnu og léku einskonar heilaga leiki, sem
lutu að því, hvernig vitríngarnir komu tll Jerusalem og tilbáðu
nýfædda barnið Jesús, og færðu því gjafir. Þetta var opt sýnt
í kirkjunum í katólskum sið, og kirkjurnar voru þá allar ljós-
um prýddar, svo að fyrir þá sök var þrettándinn kallaður
ljósa-hátíð. Um vitríngana er talað mikið í helgra manna
(52)