Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1955, Blaðsíða 24

ALDUR HEIMSINS.
Roskiö fólk man þá tíð, er almanakið hófst á því að tilgreina aldur heims-
ins á því ári, og raunar hélzt þetta a lt fram á árið 1911. Voru þá talm liðin
frá sköpun veraldar E878 ár. Átti sköpunarárið að hafa verið ákvarðað eftir
sköpunarsöqu biblínnnar og öðrum frásögnum hennar. En 19 1 var mönnum
Iöngu orðið ljóst, að hér var aðeins um sögulega leifð að ræða, og síðan
mun almanakið ekki hafa minnzt á aldur re»msins. Nú þykir eiga ekki illa við
að lí*a á það mál frá öðru og nýrra sjónarmiði og gefa stutt yfirlit um niður-
stöður vísindanna um það efni og tímatal ýmissa meginatburða í sögu jarðar.
Þegar á 18 öld höfðu jarðfræðilegar athuganir leitt í ljós, að hinar elztu
bergt?gundir hlutu að vera orðnar til fyrir milljónum ára, og er á 19. öld leið,
voru jafnvel 1000 mill.ón ár talin allsennilegur aldur. Jarðsagan «ýnir nefni-
lega, að þykk jarðlög, svo að remur samtals tugum kílómetra, hafa á sumum
svæðum eyðzt, en á öðrum hlaðizt upp, af áhrifum vatns og veCrunar, enda
þótt þessi öfl vinni sv > hægt, að á einni mannsævi sé torséð nokkur breyting
landanna. Um siðustu aldamót koma svo til sögunnar nákvæmari aðferð'r til
aldursá vðrðunar, einkum þær, er byggja á lögmálum hinna geislavirku frum-
efna úraníums og thóríums. Eftir að þessar aðferCir hafa verið margreyndar
og endurbættar á undanförnum áratugum, er aldur jarðarinnar nú talinn »um«
3500 mi-ljón ár.
Líkt og jarðfræðingar sáu á sínum tírna, að yfirborð jarðar tekur hægfara
breytingum, er af matti ráða háan aldur jarðlaganna, hafa og stjarnfræðingar
fundið, að hægfara, en stöðug framvinda er í efnasamsafm himingeimsins, þar
sem t. d. má sjá stjörm þokur og stjörnuhópa á ýmsum þróunarstigum; og
þegar ljóst er, hvað þ óuninni veldur (hita- og efnisflutningar, árekstrar, verkun
aðdráttarafls, ljósþrýstingur og fie ra), má áætla, hve langan tima slík þróun
tekur. Með aðferðum, sem á þessu byggjast, og öðrum ftei»um, þ. á. m þeim,
er sfyðjast við eig>nleika geisUvirkra efna, hefur verið sýnt fram á, að fasta-
stjö nurnar og það efni, sem þær eru gerPar úr, geti ekki verið eldra en um
5000 milljónir ára og þannig hlutfallslega ekki miklu eldra en jörðin
Þessi niðurstaða er mjög athyg'isverö. Það mun þykja auðskilið, að jörðin
sem sjálfstæður hnöttur eigi sinn ákveðna aldur, en hitt er óvæntara að heyra,
að þegar jöiðin varð td, var sjálfur heimurinn, þ. e. a. s sá hluti hans, sem
viíindin þekkja: sól, fastastjömur og milljónir stjarnhviifinga, svo »ungu*«, að
hann var ef til vi 1 helmingi yngri þá en jörð'n er nú. Þetta, að sjálf efnin I
alheimi vorum skuli ekki ve a óendanlega gömul, heldur eiga sér takmarkaðan
aldur, er ein af furðulegustu niðurstöðum vísindanna.
Ætla má, að tiltölulega fljótt eftir að jörðin var orðin t»l, hafi skapazt
skilyrði til þess að lífv-rur gætu þ>ifizt á henni. En ekki er vitað, hve brátt
líf hefur komið fram Elztu leifar þess, er furdizt hafa, blágrænþörungar og
einfaldir sveppir, eru taldar vera um 2000 milljón ára gamlar. Það er þó ekki
íyrr en 500—600 milljón árum fyrir vorn tíma, að lífverurnar taka að ráði að
skilja efiir sig vegsummerki, steincervinga, en það varð, er lindýr tóku að
mynda um sig skeljar. Frá þeim tíma hefja jarðfræCingar nánari greiningu
jirðsögunnar. Fer hér á eftir tafla, er sýnir slíka greiningu, og er þar í aðal-
atrtðum fylgt kerfi hins fræga ameríska jarðfræðings Schucherts.
í fremsta dálki er heiti hvers tímabils, þá aldur í milljónum ára, er á við
upphaf tímabilsins, og loks er getið nokkurra áfanga í þróunarsögu jarðlífsins.
Að sjálfsögðu má ekki taka aldurstölurnar of bókstaflega. Þannig mætti telja
(22)