Ægir - 01.01.2002, Qupperneq 35
35
R A N N S Ó K N I R
sundi á 5 til 15 metra dýpi (3-8 faðmar).
Aðeins fiskar með óveruleg sár, oftast á
kjálkum, voru valdir í samanburðartil-
raunina.
Búrin, sem voru gerð úr þremur stál-
hringjum klæddum með neti (möskva-
stærð 50mm), voru 1,7 metrar í þvermál
og um það bil 4 metrar á dýpt (hæð).
Neðst á hverju búri var rennilás til að
kafarar gætu fjarlægt dauða fiska úr því.
Hvert búr var hengt í 70’’ lóðabelg sem
festur var í lögn með öðrum, alls átta,
búrum. Á hvorn enda lagnarinnar voru
sett um 150 kg af keðjum til að halda
lögninni í skefjum. Lögninni var komið
fyrir á 18-20 metra botndýpi á Flateyjar-
sundi og voru búrin á 5-9 metra dýpi.
Tilraunin stóð yfir í 10 daga og voru
aðstæður mjög hagstæðar allan tímann,
logn lengst af og sléttur sjór. Nokkur
straumur var í Flateyjarsundi en það
hafði ekki áhrif á tilraunina, enda var
straumurinn einkum í efstu metrunum
og náði ekki að marki niður að búrunum.
Einnig var skyggni mjög lítið í sjónum
framan af en jókst þegar leið á tilraunina.
Þetta virtist ekki hafa áhrif á fiskinn.
Niðurstöður
Alls voru gerðar 8 tilraunir en niðurstöð-
ur úr tveimur voru ónothæfar. Bilun í
sjódælu olli því að fiskur í einni tilraun
drapst unnvörpum í fiskkarinu vegna
súrefnisskorts. Í annarri tilraun kom í
ljós við fyrstu köfun að rennilásinn var
opinn og að 23 fiskar höfðu sloppið út út
búrinu. Fimm fiskar voru þó lifandi í
búrinu og átta dauðir á botni þess. Sex
fullgildar tilraunir voru því gerðar, tvær
af grunnslóð, tvær af djúpslóð og tvær til
samanburðar og verður hér greint frá
niðurstöðum úr þeim. Lengdardreifing
fiskanna í þessum tilraunum er sýnd á 2.
mynd. Fiskurinn var mest 45-55 cm að
lengd, en lítið af minni fiski. Fiskurinn í
samanburðartilrauninni var heldur stærri
en hinn eiginlegi færafiskur.
a) Sár
Sárin eru flokkuð eftir staðsetningu á
fisknum og einnig eftir því hvort um
stök sár er að ræða, þ.e. aðeins eitt sár á
hverjum fiski, eða hvort tiltekið sár var
eitt af fleiri sárum á viðkomandi fiski
(mörg sár). Í heild má sjá að sárin eru
flest fremst á haus fisksins og fækkar eft-
ir því sem aftar dregur á hausnum og
fæst eru sárin aftan við haus (3. mynd).
Nánar tiltekið eru algengustu sárin á
kjálkum, gellu og góm, bæði sem stök
sár og með öðrum sárum. Sár í og við
auga, á kinn og tálknum eru einnig
nokkuð algeng, en þó breytilegri eftir
því hvort um stök sár er að ræða eða
ekki. Sár á lífodda og kvið eru sjaldgæf.
Athygli vekur að sár á tálknum er sjald-
gæf ein og sér en nokkuð algeng með
öðrum sárum. Þetta skýrist af því að slík
sár eru oftast afleiðing af meðhöndlun
fiskimannsins þegar hann tekur fiskinn
af önglinum. Marktækur munur er á
tíðni stakra og margra sára eftir dýpi. Af
100 fiskum af grunnslóð höfðu 68 stök
sár en 38 mörg sár. Hjá jafnmörgum
fiskum á djúpslóð snérist þetta við, þ.e.
68 fiskar höfðu mörg sár en 38 stök sár.
Þetta bendir til þess að fjöldi sára ráðist
mjög af þeim tíma sem fiskurinn er á
önglinum.
b) Dauðsföll
Fiskarnir voru hafðir í búrunum í fjóra
til níu daga. Þeir fiskar sem ekki lifðu af
tilraunina, drápust í flestum tilfellum
innan 30 klst. eftir að þeir veiddust. Að-
eins fjórir fiskar drápust síðar eða á öðr-
um til fimmta degi og engir eftir það.
Það er athyglisvert að þorskar sem voru í
samanburðarhópnum voru mjög sprækir
og sýndu snörp flóttaviðbrögð þegar kaf-
arar nálguðust búrin, en fiskar sem
veiddir voru með handfærum virtust
sljóir og sýndu lítil sem enginn viðbrögð
við nálægð kafara.
Í heild voru dauðsföll í fjórum mark-
tækum tilraunum af grunnslóð og
djúpslóð 43.0%. Engin dauðsföll voru í
samanburðartilraununum. Dauðsföll í
einstökum tilraunum voru einkum
breytileg með tilliti til dýpis, og mark-
tækt fleiri fiskar drápust af djúpslóð eða
54%, í báðum tilraunum, miðað við
32% af grunnslóð (Kí kvaðrat p<0,005
(1. tafla og 4. mynd). Líkan sem metur
dauðsföll fisksins eftir dýpi og lengd var
notað til að kanna þetta nánar. Dauðsföll
reyndust fara minnkandi með vaxandi
lengd fisksins, úr 51% hjá 40 cm fiski í
21% hjá 55 cm fiski á grunnslóð og úr
73% hjá 40 cm fiski í 41% hjá 55 cm
fiski á djúpslóð (5. mynd).
Þegar upp er staðið eru það tiltekin sár
sem valda dauða fisksins og eru dauðsföll
eftir sárum sýnd á 6. mynd. Fjöldi sára er
greinilega áhrifavaldur. Í heild var mark-
tækur munur á lífslíkum eftir því hvort
þorskur var með eitt sár eða mörg sár
(p<0,0001), en hlutfall dauðra með eitt
sár var 27%, en 59% hjá þeim þorskum
sem höfðu fleiri en eitt sár. Dánarhlutfall
stakra sára má líta á sem vísbendingu um
áhrif tiltekinnar tegundar sárs. Sjá má að
sár á kinnum og kjálkum valda minnst-
um dauða sem stök sár eða 9.1% og
15.6%. Þar á eftir koma sár í góm, gellu
og við auga með 25.0-33.3% dánarhlut-
fall. Þessi sár eru öll tiltölulega algeng,
bæði sem stök sár og með öðrum sárum.
Sár í auga og tálknum valda dauða 50%
fiska sem stök sár og sár í lífodda og á
kvið valda dauða flestra fiska. Þessi sár
eru þó sjaldgæf sem stök sár og aðeins
1 tafla: Fjöldi og hlutfall dauðra þorska í einstökum tilraunum.
2. mynd. Lengdardreifing þorsks af grunnslóð, djúpslóð og í samanburðarhópinum.
Grunnslóð Djúpslóð Samanburður
Dýpi (m) 19 - 53 19 - 28 75 - 122 75 - 92 5 - 10 5 - 15
Bátur Svalur Svalur Svalur Sigurveig Einar í Nesi Einar í Nesi
Dauðir 13 19 25 29 0 0
Lifandi 37 31 25 21 46 52
Samtals 50 50 50 50 46 52
% dauðra 26% 38% 50% 58% 0% 0%
% dauðra 32% 54%
% dauðra 43%