Dagblaðið Vísir - DV - 03.12.2005, Blaðsíða 42

42 LAUGARDAGUR 3. DESEMBER 2005
Helgarblað DV
tá
Matthías Johannessen, skáld og ritstjóri Morgun-
blaðsins í á fimmta áratug, er langt í frá sestur í
helgan stein þótt hann hafi látið öðrum eftir rit-
stjórastólinn. Þvert á móti nýtur hann þess að
vera sinn eigin herra og skrifa bara það sem hon-
um sjálfum hugnast. Hann nýtur daganna,
kannski sem aldrei fyrr, því í vor gekkst hann
undir erfiða aðgerð sem tókst vonum framar.
Þegar verkirnir hurfu fylltist Matthías nýjum
lífsneista. Nú gengur hann daglega, ýmist í
Grasagarðinum í Laugardal eða Nauthólsvíkinni.
Matthías vill að við hitt-
umst á Mímisbar, það
er hans fundastaður.
Sigurður þjónn heilsar
honum fagnandi og býr til handa
honum svissneskan mocca.
„Það er ein leið til að láta oní sig
súkkulaði," segir Matthías hlæjandi
og spyr svo frétta af mér.
Við höfum ekki sést lengi en vor-
um samferða á Mogga í 20 ár. Þá átti
Matthías það til að stoppa mann á
göngunum, spyija frétta og ræða svo
hástemmt eitthvert málefni sem
honum var sérlega hugleikið. Stund-
um botnaði ég ekkert í því sem hann
var að segja en fannst þetta alltaf
jafn spennandi.
Nú hefur Matthías sent frá sér
ljóðabókina Kvöldgöngu með fugl-
um, sem er hin tuttugasta og önnur í
röðinni. Ég er bara búin að lesa hana
lauslega og viðurkenni fyrir Matthí-
asi að líkt og á göngunum forðum
daga skil ég ekki alltaf hvert hann er
að fara.
Matthías tekur þessu ljúfmann-
lega og útskýrir fyrir mér að í ljóðlist
sé viðfangsefnið alltaf tilfinningar
mannsins.
„Þegar ég orti þessa bók held ég
að ég hafi gert mér grein fyrir því að
unga skáldið sem orti Jörð úr ægi á
sínum tíma var í þessari nýju bók að
yrkja um reynslu sína hálfri öld síð-
ar. Kvöldganga með fuglum fjallar
um reynslu skáldsins á þessari hálfu
öld og ferðalag hans um heiminn.
Þarna eru gleði og fögnuður, dauði
og vonbrigði og þegar þetta fléttast
allt saman verða til ljóðaflokkarnir í
þessari bók. Þetta er eins og að
ganga í gegnum þéttan skóg. Maður
veit ekki alltaf hvar maður er stadd-
ur.
En erum við ekki alltaf að leita að
sjálfum okkur? Ég ætlast ekki til að
menn skilji allt sem stendur þarna.
Þeir eiga að skilja það sínum skiln-
ingi. Ég gef lesandanum færi á því að
njóta nýrrar reynslu án þess að hann
sé mataður á henni."
Bók um sérhvern lesanda
Ástin, sem hefur alltaf orðið
Mátthíasi að yrkisefni, er líka við-
farígsefni hans í þessari bók.
„Ég nefndi áðan að Kvöldgangan
hefði mikil tengsl við Jörð úr ægi. Þá
bók orti ég rúmlega þrítugur og hún
fjallar um landið, arfleifðina og ást-
ina. Stúlkuna sem kom með landið
til mín. Ég var bara reykvískur borg-
arstrákur og þekkti ekld landið. Þó
ég hefði unnið í vegavinnu og verið á
sjó þekkti ég ekki landið séð út um
gluggann á Hólsfjöllum þar sem
Herðubreið blasir við. Það fer ekki
milli mála að stúlkan í ljóðunum
kom með þessa nýju sýn inn í líf
mitt.
Þessi nýja bók á rætur í þessari
reynslu að viðbættri háifri öld. Það
gefur því augaleið að bókin hefur tU
hliðsjónar allar þær áskoranir, alla
þá reynslu sem við fáum með tíð og
tíma.
En það sem fyrir ljóðskáldi vakir
er ekki að yrkja svo einkalega eða
persónulega um sjálft sig að enginn
botni neitt í neinu, heldur um
sammannlega reynslu. Mér finnst
hver og einn eigi að fá það á tUfinn-
inguna að ljóðin fjalli um hann og
umhverfi hans."
Setti daglega upp svuntuna
Nú eru liðin fimm ár síðan
Matthías yfirgaf ritstjórn Morgun-
blaðsins og hann viðurkennir að
hann hafi verið búinn að fá nóg.
„Ég held það hafi verið kominn
tími tU að ég hætti. Ég var búinn að
vera á Morgunblaðinu um það bil
hálfa öld og þar af ritstjóri blaðsins á
fimmta áratug. Það var meira en
nóg. Auk þess langaði mig alltaf að
verða minn eigin ritstjóri og ritstýra
bara því sem ég hugsaði og vildi
skrifa. Þegar maður vinnur á blaði
fer svo óskaplega mUdll kraftur og
tími í aðra. Þetta var viðstöðulaus
þjónusta og mér fannst stundum að
ég væri aðalvinnukona landsins. Ég
byrjaði aUa daga sem ritstjóri á því
að setja upp svuntuna með það að
markmiði að standa mig vel í eld-
húsinu. Síðan ég hætti hef ég fundið
ánægjuna af því að vera minn eigin
ritstjóri. Að vísu hafði ég gaman af
blaðamennsku og skriftir hafa aUtaf
verið mín freisting.
Svo hafði ég gaman af að atast í
þvi sem um var að vera á hverjum
tíma í þjóðlífinu, eins og sagt er. En
ég er búinn að fá mig fullsaddan af
því. Hvað blaðamennsku snerti var
ég orðinn eins og þorskur sem er svo
fuUur af loðnu að hún rennur út úr
honum. Já, ég held þetta sé bara
ágæt samlíking, einkum þetta um
þorskinn!"
Tilraunirtil mannskemmda í
fjölmiðlum
Matthíasi leiddist þó aldrei
blaðamannska en segist aUtaf hafa
gert sér grein fyrir að henni fylgdi
mikU ábyrgð.
„Ég vissi vel að við blaðamenn
gerum of miklar kröfur tU þess að
vera teknir mjög hátíðlega. Sann-
leikurinn er sá að við erum oft og
einatt að gera kröfur tU annarra sem
við gerum ekki tU okkar sjálfra.
I hverju felst það?
„í dægurþrasinu, að skrifa nei-
kvætt um fólk. Mér finnst hafa orðið
vond þróun í þá átt. Ég sé nokkuð oft
tilraunir til mannskemmda í fjöl-
miðlum. Það eru klámhögg sem
Blaðamannafélagið ætti að gagn-
rýna fremur en afsaka."
Þegar Matthías hætti á Morgun-
blaðinu má segja að allt hafi verið
með kyrrum kjörum í fjölmiðla-
heiminum á íslandi, enda kalda
stríðinu lokið. Síðan hefur umhverfi
fjölmiðla á íslandi gjörbreyst.
• „Það hefur allt farið í háaloft síð-
an, ekki út af hugsjónum, heldur
orðaskaki um völd og peninga. Hitt
er annað mál að ég þufti að verjast
mjög ákveðið á pólitískum vígstöðv-
um þegar ég var ritstjóri því kalda
stríðið var í algleymingi. Við vorum
þá í baráttu gegn því einræði sem
maður óttaðist og það hefur komið í
ljós að sú barátta var nauðsynleg. Ég
ásaka mig ekki fyrir að hafa tekið
þáttíhenni."
Blóðsugur á ferð um heiminn
„Fólk á að deila í ijölmiðlum um
stóra hluti og merka, grundvallar-
atriði, en ekki einhveijar dægurflug-
ur ogpeninga sínkt og heilagt. Menn
eiga að virða frelsi hvers og eins og
líka frelsið til að gera mistök og vera
manneskjur.
Stundum finnst mér eins og
blaðamenri krefjist þess að fólk sé
heilagt. Alls konar fólk utan úr bæ,
kjaftforir pólitíkusar, dálkahöfundar
og ýmsir aðrir, eru alltaf að beija á
öðru fölki á þessu opna fjölmiðla-
torgi sem ætti að vera í ætt við
Sókrates, eri ekki Drakúla.
Mér finnst þetta já, stundum eitr-
aða karp, óheillavænleg þróun.
Blaðamennska ætti helst að vera
fólgin í því að segja fréttir hlutláust
og fræða, mennta og rækta fólkið í
landinu. Og þá kemur menntað að-
hald sem er nauðsynlegt af sjálfu
sér. Fjölmiðlar eru ekki dómstólar
og ég sé ekki betur en þeir hafi nóg
með sjálfa sig!"
Finnst þér þetta aðhald algjör-
lega á skorta?
„Nei, ekki algjörlega, en það
vantar mikið á. Blaðamennska er
nefnilega galdur. Hún er mikill
vandi og krefst kunnáttu, mennsku
og lærdóms. En eins og allur galdur,
þá er blaðamennnska bæði svartur
galdur og hvítur. Galdra-Loftur réð
ekki við þann svarta, hann sökk eins
og dómkirkjan í Hruna.
Ég er einmitt að lesa bókina
Sagnfræðinginn eftir unga, erlenda
skáldkonu sem heitir Elisabeth
Kostova. Hún heldur því fram að
Drakúla og aðrar vampírur eða
blóðsugur séu ódauðar og geysist
um heiminn. Svei mér ef það eru
ekki að renna á mig tvær grímur."
Vissi ekkert um nýja fréttastöð
Hluti af frelsi Matthíasar frá fjöl-
miðlum felst í því að fylgjast með úr
álitlegri fjarlægð eins hann sjálfur
orðar það. Hann segist til dæmis
ekkert hafa vitað um tilvist nýju
fréttastöðvarinnar NFS fyrr en dag-
inn áður en þetta viðtal er tekið og
hefur þess vegna enga skoðun á
henni.
„Einhver minntist á þessa nýju
fréttastöð við mig í gær," segir hann.
„Nú, já, sagði ég, er komin ný frétta-
stöð? Viðkomandi varð hissa og
spurði hvort ég hefði virkilega ekkert
frétt af því.