Freyr - 15.03.1994, Blaðsíða 25

Kostnaður getur verið annað
hvort reikningslegur (bókfærður)
eða útlagður. Full ástæða er til að
minna á mikilvægi reikningslegs
kostnaðar, þar sem oft fer minna
fyrir honum en því sem útlagt er.
Afskriftir eru dæmi um reiknings-
legan kostnað. Leggja verður til
ákveðið fjármagn árlega til viðhalds
og endurnýjunar á eignum búsins.
Ef einkaneysla er fjármögnuð til
lengdar með því fjármagni sem á að
vera til viðhalds, er það kallað að
eignirnar séu „étnar upp“. Það end-
ar í því að fasteignir búsins fara í
niðurníðslu og búið hefur enga
möguleika á að koma þeim í nauð-
synlegt horf.
Framlegð búsins.
Arðsemi búrekstrar er mjög mis-
munandi, og veldur því margt. Með
arðsemi er átt við hve miklu búið
skilar á hverja framleiðslueiningu til
að greiða fjölskyldulaun og fastan
kostnað. Mikil arðsemi er ekki það
sama og stórt bú, lítil bú geta bæði
verið vel eða illa rekin sem og hin
stærri. Meginástæða þess hve rekstr-
arleg afkoma búa er misjöfn er að
„það veldur hver á heldur". Algengt
er að meta arðsemi búsins eftir svo-
kallaðri framlegðaraðferð. Fram-
legð búsins er reiknuð út á eftirfar-
andi hátt:
+ Ffeildartekjur
— Breytilegur kostnaður
= Framlegð
Það er hægt að reikna framlegðina
út á hverja framleiðslueiningu (kíló,
lítra, skinn) eða hvert dýr (kú, kind,
hest, læðu) eða fyrir búið í heild
sinni. Raunhæfast er að bera saman
framlegð milli búa á hverja fram-
leiðslueiningu þar sem það segir
mest til um hve búin eru vel rekin. í
raun og veru ætti það að vera eðli-
legra fyrir bændur að bera saman
framlegð á hvern mjólkurlítra eða
kjötkg, frekar en að bera saman
afurðir eftir hverja kú, kind eða
svín, þar sem samanburður á fram-
legð segir miklu meira um afkom-
una. Hér áður var ætíð borinn sam-
an heildarafli á hvern bát í lok vetr-
arvertíðar í tonnum talinn, án þess
að hugsað væri um hve verðmætur
aflinn væri. Nú er þó farið að bera
saman heildaraflaverðmæti upp úr
sjó milli báta til að meta arðsemi
útgerðarinnar en í raun og veru
þyrfti að bera saman hagnað af
hverju veiddu tonni, til að hægt sé að
bera saman arðsemi milli einstakra
skipa og veiðiaðferða.
Hver eru markmiðin?
Flestir bændur hafa sett sér ein-
hver markmið, þau eru einungis
misjafnlega skilgreind og afmörkuð.
Þeir geta til dæmis haft að markmiði
að stækka búið, auka tekjurnar,
bæta vinnuaðstöðu og auðvelda
ýmis verk, koma því þannig fyrir að
ættliðaskipti geti átt sér stað eða að
hætta búskap innan ákveðins ára-
fjölda. Markmið bóndans og fjöl-
skyldunnar hafa mikil áhrif á þær
ákvarðanir sem teknar eru í rekstr-
inum. Sá sem stefnir á að búa á
jörðinni í allt að 20 ár til viðbótar,
stendur frammi fyrir allt öðrum
ákvörðunum en sá sem ætlar að
hætta búskap innan nokkura ára.
Forsenda þess að geta tekið skyn-
samlegar ákvarðanir um framtíð
búsins er að vita hvert skal stefnt.
„Það skiptir ekki máli hvaða leið er
valin, ef þú veist ekki hvert þú ætl-
ar“, sagði kötturinn við Lísu í
Undralandi.
Eftirlit með rekstrinum.
Eins og áður er sagt, er nútíma
búrekstur margbrotinn og fjöl-
breyttur. Góður bóndi þarf t.d. að
hafa góða innsýn í kynbóta- og fóð-
urfræði, vera laghentur og sjálfum
sér nógur við viðhald og umhirðu
véla og síðast en ekki síst, hagfræði-
lega þenkjandi eða peningamaður.
Fyrir fjölda bænda er það jafn
ánægjulegt að fást við ræktunar-
strörf og skepnuhirðingu eins og það
er þeim fráhrindandi að sinna papp-
írsvinnu og tölum. Þannig er það
erfiðara en ella fyrir viðkomandi að
gera sér glögga grein fyrir fjárhags-
stöðu búsins og afkomu þess. Á
sama hátt eru ákvarðanir um fjár-
festingar teknar án þess að hafa
heildaryfirsýn um fjárhagslega stöðu
búsins og hvernig það muni þróast í
náinni framtíð.
Hagfræðin býr yfir ýmsum mögu-
leikum til að hafa eftirlit með rekstr-
inum og hvert hann stefnir. Þar má
til nefna upplýsingar um arðsemi
búsins, lausafjárstöðu þess, hlutfall
milli eigna og skulda, samsetningu
skulda, getu búsins til fjárfestinga,
hagkvæmni þeirra og fleira í þessu
sambandi.
Hvernig má bœta rekstur
búsins?
Það má lengi bæta rekstur ein-
stakra búa eins og allan annan fyrir-
tækjarekstur. Með því að vinna
markvisst úr þeim upplýsingum sem
fyrir liggja í rekstrarreikningi og nið-
urstöðum úr öðru skýrsluhaldi er
hægt að öðlast ýmsar upplýsingar
sem nýtast til endurbóta á rekstrin-
um. Til að það sé hægt verður að
liggja fyrir bókhaldslegt uppgjör á
rekstrinum, þannig að allar nauð-
synlegar upplýsingar séu fyrir hendi.
Þegar þær liggja fyrir er hægt að
hefjast handa um að kanna hvar
endurbóta og aðgerða sé þörf.
Með því að kanna kerfisbundið
hina talnalegu hlið búrekstrarins,
verður bóndinn fróðari á ýmsan hátt
um reksturinn. Sterku hliðar hans
og veikleikar koma betur í ljós.
Veiku hliðar búsins verður að
styrkja, ef bæta á árangurinn, því að
engin keðja er sterkari en veikasti
hlekkur hennar. Breytingar eru í
sjálfu sér ekki markmið, heldur er
það markmið að geta áttað sig nægj-
anlega skjótt á því hvort breytinga sé
þörf og þá hverra.
Bóndi sem sér vandamálin fyrir
hefur miklu meiri möguleika til að
ná góðum árangri en sá sem er ætíð
að berjast við vandamál sem koma
honum á óvart.
Áœtlanagerð.
Með því að gera greinargóðar
áætlanir um hvað gerist og hvað þarf
að gera í náinni framtíð, er hægt að
gera sér grein fyrir möguleikum
búsins og hvert bolmagn þess er.
Setja má slíka áætlun upp á einfald-
an hátt:
1. Framleiðslu- og tekjuáœtlun.
Sett er upp yfirlit um hver verði
líkleg framleiðsla búsins á komandi
ári og hvert verðmæti hennar verði.
Þannig fæst út líkleg heildarvelta
búsins, sem setur ytri ramma að því
sem hægt er að gera. í þessu sam-
bandi er einnig nauðsynlegt að gera
6*94-FRETR 209