Freyr - 01.03.1999, Blaðsíða 15

Nœringarefni í jarðvegi
- II. Uppskera, áburður og jarðvegsefnagreiningar -
Inngangur
Frá fyrstu skeiðum ræktunar
hefur verið þekkt að áveituvatn,
úrgangur eða viðbót annars jarð-
vegs eða jarðefna, t.d. kalkríks
jarðvegs úr neðri lögum eða lífræn
efstu Iög skógarjarðvegs, hafi
bætandi áhrif á ræktunarjörð og
jákvæð áhrif á uppskeru. Þar sem
jarðvegur er að upplagi frjór og
næringarefni berast reglulega með
árvatni yfír landið getur örugg og
þokkaleg uppskera náðst í þúsu-
ndir ára eins og þekkt er úr Nflar-
dalnum. Örugg og þokkaleg upp-
skera í þúsundir ára getur einnig
náðst þar sem öllum úrgangi er
safnað, hann látinn rotna og síðan
borinn á ræktunarlandið. Dæmi
um slíka langa og árangursríka
ræktun er helst að finna í Kína og
víðar í Suðaustur-Asíu.
Dæmi um neikvæð áhrif rækt-
unar á frjósemi jarðvegs eru einnig
mörg. Víða um Norður-Evrópu er
jarðvegur sendinn og að upplagi
ófrjór. Þegar þetta land var numið,
skógur höggvinn og landið tekið í
rækt, þá jókst útskolun næringar-
efna úr jarðvegi og frjósemi lands-
ins rýrnaði. Til að vega upp á móti
þessu var margt reynt; kalk grafið
upp úr neðri lögum, lífrænn úr-
gangur nýttur og efni sótt úr skóg-
lendi. Asókn í lauf og efsta jarð-
vegslag skóg- og kjarrlendis var
víða mikil og varð þannig tilfærsla
á næringarefnum frá skóg- og
mólendi til akranna.
Þekktast er e.t.v. ör rýrnun
frjósemi jarðvegs víða í hitabeltinu
þegar regnskógar eru ruddir. Jarð-
vegur þar er oft mjög gamall, öll
bergefni eru veðruð og forði
næringarefna er sáralítill. Frum-
skógurinn heldur næringarefnunum
í hringrás, sem rofnar þegar þegar
eftir
Þorstein
Guðmundsson
jarðvegs- \_Jw
fræðing rJL dk
hann er ruddur. Útskolun eykst
verulega og uppskera af landinu er
rýr og fæst einungis í örfá ár.
Tap á næringarefnum er einungis
eitt af mörgum vandamálum sem
koma upp við landnýtingu og
ræktun. Mjög víða er jarðvegs-
eyðing aðalorsök rýrnunar land-
gæða eins og Islendingum er vel
kunnugt. Eins má geta uppsöfnunar
á salti í jarðvegi á þurrum lands-
svæðum, og víða koma fleiri en eitt
þessara vandamála saman.
Allt fram á 19. öld var það
skoðun manna að jurtir nærðust á
lífrænum efnum og því væri
lífrænn úrgangur og moldarefni
eini raunverulegi áburðurinn.
Þessar hugmyndir má rekja til
Aristótelesar en hann orðaði þær
eitthvað á þessa leið: „Plantan
nærist á moldarefnum, sem rætur
hennar taka upp úr jarðveginum.
Þegar plantan deyr verður hún aftur
að mold og moldarefnin eru því
áburður" [1]. Um miðja 19. öld
víkja þessar hugmyndir fyrir nýrri
kenningum um að aðalnæringarefni
jarðvegsins séu ýmis sölt og brátt er
farið að bera þau á; fyrst kalí síðan
fosfór og um aldamótin þróuðust
aðferðir til að framleiða köfnunar-
efnisáburð.
Það er athyglisvert í þessu
sambandi að líta á þróun uppskeru
seinustu tveggja alda og hér er
meðaluppskera vetrarhveitis í
Þýskalandi tekið sem dæmi [1]. Það
er álitið að uppskera vetrarhveitis
hafi verið 5 - 10 hkg/ha, að
meðaltali 8 hkg/ha, vel fram á 19.
öld. Nærri helmings aukningu á
uppskeru frá 1840 til 1880 í 14
hkg/ha má rekja til bættra
ræktunaraðferða; sáðskipta og
sáningu smára og annarra plantna
sem binda köfnunarefni til að bæta
köfnunarefnisbúskap jarðvegsins.
Síðan hefur meðaluppskeran
stöðugt aukist með smáaftur-
kippum vegna styrjalda og kreppu,
en frá 1950 hefur meðaluppskera
vetrarhveitis í Þýskalandi aukist
mjög hratt og náði 65 hkg/ha árið
1990. Það er rúmlega 8 sinnum
meiri uppskera en var 150 árum
áður. Það er erfitt að spá fyrir um
hver þróunin verður á næstu árum.
Hámarksuppskera vetrarhveitis í
Þýskalandi er nú um 100 og jafnvel
allt að 120 hkg/ha, en það eru við
bestu vaxtarskilyrði þar í landi og
næst einungis með mikilli ná-
kvæmni í ræktun þar á meðal í
áburðargjöf.
Uppskeruaukinn hefur að
sjálfsögðu ekki einungis náðst
vegna aukinnar og markvissrar
áburðargjafar heldur einnig vegna
sáðskipta plöntukynbóta, efna-
notkunar (illgresis- og skordýra-
eyðar, plöntulyf) og nýjunga í
tækni. Það hefur verið áætlað [1] að
uppskeruaukann megi til helminga
skýra með notkun tilbúins áburðar
og betri nýtingu lífræns áburðar og
til helmingi vegna ofangreindra
atriða.
Markmið áburðargjafar
Áburður er borinn á í margs
konar tilgangi og helstu markmið
áburðargjafar eru:
* að ná hámarksuppskeru, en það
krefst mikillar og nákvæmnar
áburðargjafar
FREYR 2/99 - 15