Freyr - 01.05.1999, Blaðsíða 58

Tafla 3. Flokkun arfgerða með tilliti til riöunæmis
Flokkur Arfgerð
1 AHQ/AHQ
2 AHQ/ARQ
3 ARQ/ARQ
4 AHQ/VRQ
5 ARQ/VRQ
6 VRQ/VRQ
Arfgerðir príongens íslensks sauðfjár
flokkaðar með tilliti til riðunæmis
þannig að áhættan eykst eftir því sem
númer flokks hækkar. Hver arfgerð
samanstendur af upplýsingum um
breytileika á sitt hvorum litningi hvers
einstaklings.
Skýringar á flokkum:
1. Mjög litlar líkur á riðu. Afar sjaldgæf
arfgerð. Hefur ekki fundist í riðufé.
2. Litlar líkur á riðu. Hefur ekki fundist
í riðufé á íslandi.
3. Einhver hætta á riðu. Algengasta
arfgerðin í íslensku fé.
4. Hefur ekki fundist í riðufé, en ber að
forðast vegna áhættuarfgerðar.
Helmingur afkvæma erfir áhættu-
arfgerð.
5. Mikil hætta á riðu. Finnst marktækt
oftar í riðufé en heilbrigðu fé. Helm-
ingur afkvæma erfir áhættuarfgerð.
6. Mjög mikil hætta á riðu. Hefur aðal-
lega fundist í riðufé. Allir afkom-
endur erfa áhættuarfgerð.
Hinn breytileikinn fannst í seti
151 í príongeninu (C/R), og er þar
einnig um alvarlega breytingu á
amínósýru að ræða, cysteine kemur
í stað arginine. Þessi breytileiki
hefur ekki fundist í riðufé, en fannst
í litlum mæli (0,3-5%) í viðmiðun-
arhópunum og gæti hugsanlega
skipt máli í sambandi við næmi
gagnvart riðusjúkdómnum.
Leit að einkenna-
lausum smitberum
Einn hluti rannsóknanna er að at-
huga hvort samhengi sé milli sýndar
smásærra einkenna sem fylgja riðu-
sjúkdómnum, svo sem myndun safa-
bóla og uppsöfnun príonpróteinsins á
umbreyttu formi (PrP“) í heila, og
mismunandi arfgerða príon-
próteinsins í einstaklingum. Þetta er
nokkurs konar leit að einkenna-
lausum smitberum, því að ef nýta á
upplýsingar um arfgerðir príon-
próteinsins í kynbótaskyni er mikil-
vægt að ganga úr skugga um að þeir
sem beri arfgerðir með litla áhættu
hafi ekki tilhneigingu til að bera smit
án þess að fá einkenni sjálfir.
Tekin voru heilasýni úr heilli riðu-
hjörð (65 kindur), þar sem sjúkdóm-
urinn hafði líklega heijað á hjörðina
í nokkur ár áður en hún var felld.
Auk PrP arfgerðagreiningar voru
sýnin skoðuð með tilliti til vefja-
skemmda sem geta gefið vísbend-
ingu um sýkingu. Einnig var gerð
sértæk litun fyrir uppsöfhuðu smit-
efni (PrP“) og þær niðurstöður bom-
ar saman við arfgerðir. Þær fimm
kindur sem greindust með ytri
(klínísk) einkenni riðu sýndu einnig
einkennandi vefjaskemmdir (safa-
bólur) í heila og jákvæða svömn við
litun á príonpróteininu. Fjórar þeirra
(80%) báru áhættuarfgerð príon-
próteinsins (VRQ). Af þeim sem
höfðu ekki nein ytri einkenni (60
kindur), vom fjórtán sem sýndu væg
einkenni vefjaskemmda sem gætu
bent til byrjunarstigs riðusjúkdóms-
ins. Þær vom allar hvort arfhreinar
eða arfblendnar hvað varðar áhættu-
arfgerðina VRQ. Tíðni VRQ arf-
gerðarinnar var mun hærri í þessari
tilteknu hjörð en í íslensku sauðfé
yfirleitt, sem hefur væntanlega
valdið auknu næmi hjarðarinnar
fyrir riðuveiki. Athyglisvert er að
engin af þeim kindum sem höfðu
ytri einkenni riðu eða eingöngu
ótvíræðar eða gmnsamlegar velja-
breytingar bám arfgerðina AHQ,
sem er talin valda lágu næmi fyrir
riðusmiti. Þessar niðurstöður styðja
því ekki þá tilgátu að fé með
arfgerðir með lága smitáhættu séu
heilbrigðir smitberar riðu.
Nýting niðurstaðna
Riða er enn landlæg í nokkmm
landshlutum, þrátt fyrir stórfelldan
niðurskurð og hreinsunaraðgerðir
síðasta áratug. Undanfarin ár hafa
komið upp 3-12 tilfelli á ári og oft
er um að ræða endurtekna riðu, þ.e.
bæi þar sem skorið hefur verið nið-
ur fé vegna riðu nokkmm ámm áð-
ur. Það gæti því verið full ástæða
fyrir sauðfjárræktendur að huga að
nýjum baráttuaðferðum gegn riðu
til viðbótar við þær sem fyrir era.
Þar gæti komið til uppbygging
sauðQárstofns sem hefði minna
næmi fýrir riðusmiti en nú er. Þann-
ig væri e.t.v. hægt að minnka lík-
umar á að riðuveiki kæmi upp í
hjörð sem hefði orðið útsett fyrir
smiti. Upplýsingar um arfgerð fjár
með tilliti til næmis fyrir riðusmiti
má nota við kynbætur á sauðfé á
þann hátt að velja ekki fé með
áhættuarfgerðir til undaneldis, en
reyna þess í stað að fjölga því fé
sem er ekki eins næmt fyrir smiti.
Þar sem hrútamir hafa yfirleitt áhrif
á erfðamengi fleiri afkvæma en
æmar, þá væri æskilegt að byrja á
því að athuga arfgerðir þeirra. Þeg-
ar hefur verið nefnt dæmi um riðu-
bæ, þar sem hjörðin var orðin sér-
staklega viðkvæm fyrir riðu vegna
þess að flestir þeirra hrúta, sem not-
aðir höfðu verið til undaneldis á
bænum, bám áhættuarfgerð.
Til að fyrirbyggja allan misskiln-
ing þá skal tekið ffam að með PrP
arfgerðagreiningu er ekki verið að
athuga hvort dýrið hafi riðu, heldur
rannsaka móttækileika þess fyrir
riðu, verði það fyrir smiti. Það má
hins vegar ekki reikna með að út-
rýming áhættuarfgerða sé einhvers
konar „erfðaffæðileg bólusetning",
því að fé sem ber hlutlausari arfgerð-
ir getur einnig smitast, þó að það séu
minni líkur á því. Að sjálfsögðu er
ekki verið að leggja til að nota
einvörðungu þessar upplýsingar við
val á fé til undaneldis. En ef valið
stendur á milli tveggja hrúta sem em
nokkuð jafnir hvað varðar ýmsa
æskilega eiginleika, svo sem ffjó-
semi, byggingalag og vöðvahlutfall,
en bera mismunandi arfgerðir í
príongeninu, þá væri skynsamlegt að
velja ekki þann hrút sem gæti gefið
afkvæmum sínum áhættuarfgerð
hvað varðar riðunæmi. Einnig mætti
58- FREYR 5-6/99