Litli Bergþór - 01.12.1988, Blaðsíða 26

Minningar úr félagsstarfi
Stefán Sigurðsson
Það fer ekki á milli mála hvílík
lyftistöng stofnun ungmennafélaganna
var íslensku þjóðlífi á fyrstu áratugum
þessarar aldar. Á síðustu áratugum 19.
aldar var vissulega vor í lofti, þrátt fyrir
bágborið veðurfar. Þá voru
búnaðarskólar stofnaðir í
landsfjórðungunum. Og ýmislegt var þá á
döfinni, sem til framfara horfði. En upp úr
aldamótum voraði fyrir alvöru. Þá flyst
stjórnin að nokkru leyti inn í landið með
íslenskum ráðherra búsettum í landinu
sjálfu. Var þá þegar séð, að ekki yrði
staðar numið fyrr en ísland yrði ffjálst og
fullvalda ríki. Þá var akurinn plægður, og
nú vantaði vinnufúsar hendur til að sá og
uppskera. Og þær voru til og létu ekki á
sér standa. Vinnufúsar hendur
framsækinna æskumanna vissu að
“höndin ein og ein” nægði ekki, allir
þurftu að leggja saman. Og
ungmennafélögin risu upp og settu
markið hátt.
Félögin fengu góða gjöf, kvæði
Guðmundar Guðmundssonar. Skyldi
nokkur annar nýstofnaður félagsskapur
hafa fengið betri gjöf. Tvö tónskáld, Jón
Friðfinnsson og ísólfur Pálsson heiðruðu
félögin með því að semja lög við þetta
dýrmæta kvæði. Það sýnir, hvem hug
bestu menn þjóðarinnar báru til hinna
nýstofnuðu félaga og hvers af þeim var
vænst.
En mér er ekki grunlaust, að þetta
kvæði skáldsins sé farið að gleymast
ungmennafélögum, og það finnst mér
ekki gott. Það ætti að vera sungið á hverri
einustu ungmennafélagssamkomu og
ekki bara fyrsta erindið heldur allt
kvæðið, ekkert má missa sig. Mætti
gjaman vera inntökuskilyrði að kunna
þetta kvæði.
Athyglisvert í stefnuskrá félaganna
var meðal annars bindindisheitið. Æskan
á þeim dögum vissi, að Bakkus er ekki
góður förunautur. Ef menn halda, að
æskumenn þeirra tíma hafi ekki getað
skemmt sér án hans, þá er það herfilegur
misskilningur. Mennskemmtuséráþeim
dögum ekki síður en nú, þó að Bakkus
væri víðs fjærri. Félagamir komu ekki til
mannfunda eða framkvæmda timbraðir
............................
Stefán Sigurðsson.
eða með Svartadauða í vasanum. En í
þessu efni seig á ógæfuhlið, þegar fram
liðu stundir. Bindindisheitið var illa
haldið og loks afnumið. Hefðu
ungmennafélögin haldið áfram að berjast
gegn ómennskunni og voðanum, sem
drykkjuskapurinn hefur í för með sér, þá
hefði kannski verið öðru vísi um að litast
nú í þessu efni.
Og nú er Ungmennafélag Biskups-
tungna 80 ára gamalt. Það er býsna hár
aldur, þó að það fari auðvitað eftir því við
hvað er miðað. Vonandi á það og önnur
ungmennafélög eftir að lifa langa ævi og
vinna gagn landi og lýð. Og Umf. Bisk.
hefur lifað alla sína ævi, kannski með
eitthvað misjöfnu lífi eins og gengur og
gerist um flest, sem lífsanda dregur. En
víst er um það, að snauðara hefði
menningarlíf í sveitinni orðið, hefði
félagsins ekki notið við. Félagið hefur
haldið uppi skemmtanalífi í sveitinni og á
þann hátt, að til menningar hefur horft að
meira eða minna leyti. Það var ekki venja
að efna til samkomuhalds með eintómum
dansi, þó að ég hafi ekki nema gott um
hann að segja út af fyrir sig, heldur var
alltaf fleira um að ræða svo sem
leiksýningar, fræðandi fyrirlestrar,
kórsöngur o.s.frv.
Á mínum ungu dögum skemmtu
bæði ungir og gamlir sér við að dansa eftir
einni harmóniku, jafnvel einfaldri, og
kannski skemmtu menn sérþá miklu betur
en unga fólkið gerir nú, þó að rándýr
hljómsveit skafi innan hlustimar. En til
svona einfaldra og jafnframt heilsusam-
legri hátta væri ekki hægt að hverfa nú.
Hljóðfæraleikarar nútímans banna það
beint og óbeint. Og þó að þeir geri
áheyrendur sína hálf- eða alheymarlausa,
þá heldur það ekki fyrir þeim vöku. Þetta
er víst eitt af frelsinu, sem við búum við
núna.
Árið 1917 buðu ungmennafélögin
skáldinu Stefáni G. Stefánssyni til
íslands, sem kunnugt er. Hann heimsótti
auðvitað Biskupstungur og
ungmennafélagar tóku á móti honum og
vora með honum heilan dag. Þetta var 12
ámmáðurenégkomíBiskupstungur. En
Þorsteinn á Vatnsleysu sagði mér, að
skáldið hefði tekið til þess, hvað
ungdómur Biskupstungna kynni vel að
skemmta sér. Ég hef ekki trú á því, að
skáldinu hefði fundist mikið til um, ef allt
hefði verið tómur hégómi, sem fram fór.
Leiklist hefur alltaf verið mikill
þáttur í starfsemi Umf. Bisk. Ég hika ekki
við að segja leiklist, því Biskupstungur
hafa alið marga góða leikara, þó að
ólærðir væru.Ég kynntist því þau ár, sem
ég var þar. Eins heyrði ég talað ýmislegt,
sem fram hafði farið í því efni áður.
Einkum man ég eftir, að mér var sagt frá
tveimur leikritum, sem höfðu verið æfð
og leikin. Það voru Tengdamamma eftir
Kristínu Sigfúsdóttur og Galdra-Loftur
eftir Jóhann Sigurjónsson.
Á þeim árum, sem ég var í Biskup-
stungum, voru að sjálfsögðu mörg leikrit
sýnd. Þau voru held ég ekki mörg
tilþrifamikil nema Skugga-Sveinn.
Jóhannes í Ásakoti leik höfuðpaurinn. Ég
man best eftir, þegar við lékum kafla úr
Manni og konu. Það var gaman. Þor-
steinn á Vatnsleysu lék séra Sigvalda,
Erlendur á Vatnsleysu lék Bjama á Leiti
og tók hrausdega til matar síns. Lýður
Sæmundsson lék Grím meðhjálpara og ég
tók að mérEgil Grímsson. Ég hafði leikið
hann austur í Lóni og á Höfn. Þá fékk ég
þann vitnisburð, að ég hefði verið meis-
taralega heimskulegur, en það hefur
26
Litli Bergþór