Árbók VFÍ - 01.06.1992, Blaðsíða 261

Stíflugerð við Blönduvirkjun 259
Þegar stífla er byggð á milli brattra hlíða er hætta á að mismunasig geti orðið á milli mis-
hárra hluta stíflunnar. Slíkt getur skapað hættu á að í kjamann myndist þversprungur sem ná í
gegnum hann. Sprungumyndun í kjarna opnar lekaleiðir sem aftur getur leitt til innra rofs og
mögulegs stíflubrots. Til að minnka líkur á þessu ber fyrst og fremst að huga að tvennu.
í fyrsta lagi að hönnun og bygging síulaga sitt hvorum megin við kjarnann uppfylli ýtrustu
kröfur um síun lekavatns til að varast útskolun efnis úr kjamafyllingunni, og jafnframt að þær
veiti fullkomna framræslu á öllu lekavatni svo ekki byggist upp óviðunandi gropuþrýstingur í
kjamanum. Síurnar minnka einnig, við tilteknar aðstæður, líkur á að sprungumyndun verði í
kjamanum vegna mismunasigs kjarnans og stoðfyllinga.
í öðru lagi þarf að sníða stíflugrunninn þannig að líkur á sprungumyndun við sig verði sem
minnstar. í Blönduvirkjun var almennt miðað við að fláar undir kjama væru ekki brattari en
I: I og ójöfnur eins litlar og kostur var á. Undir stoðfyllingum má bratti vera mun meiri og var
stefnt að því að hann væri innan við 3:1 (3 lóðrétt móti 1 lárétt).
Erfitt getur verið að sníða allt langsnið síflugrunnsins undir kjarnanum að þessum kröfum
og matsatriði hversu langt á að ganga af öryggis- og kostnaðarástæðum. Aftur á móti er vel
gerlegt að sprengja eða rippa niður brattar afmarkaðar brekkur. Við austurbakka farvegar
Blöndu, var um 12 m há jökulbergsklöpp sprengd niður til að ná tilskildum fláum.
Við Gilsá og Kolkukvísl var jölulbergsklöpp rippuð niður til að ná sömu hámarksfláum í
kjarnastæðinu. Rippun er mun æskilegri aðferð en sprengigröftur þar sem henni verður við
komið, enda skaðar rippunin berggrunninn mun minna, þar sem sprengingar geta opnað upp
sprungur í grunninum og myndað nýjar. Vegna þessa er mikilvægt að allur gröftur, þ.m.t.
sprengivinna eigi sér stað áður en bergþétting hefst.
í verksamningi um gröft stíilugrunna og bergþéttingu þarf að gera ráð fyrir klappargrefti,
þ.e. rippun eða sprengingum. Þar sem engin slík ákvæði voru í verksamningi varð á verk-
tímanum að semja um aukagreiðslu fyrir rippun, m.a. vegna „mýkingar“ á fláum við Kolku-
kvísl og Gilsá, og fyrir sprengivinnuna við Blöndustíflu.
2 Bergþétting
Eftir að grefti á tilteknu svæði lauk hófst bergþétting. Um var að ræða tvenns konar aðgerðir.
Annars vegar gerð þéttitjalds sem er nokkurs konar framlenging á þéttikjama stíflnanna niður í
berggrunninn undir þeim til þess að minnka líkur á vatnsleka um hann. Hins vegar svokölluð
styrktarídæling, sem er styrking og þétting á efstu metrum kjarnagrunnsins sem yfirleitt er
gropnari og sprungnari en bergið neðar.
í kjarnastæðinu var hreinsað svæði sem var nægilega breitt til að unnt væri að greina
sprungur í berggrunninum og til að yfirborðsleki frá ídælingu væri vel sýnilegur. Yfirborðið
var blásið með lofti og vatni, m.a. til að hreinsa fyllingar úr sprungum. Breidd svæðisins fór
eftir aðstæðum, m.a. hversu opinn (lekur) berggrunnurinn var. Oft er miðað við að breiddin sé
þreföld fjarlægð milli styrktarholuraða, eða jafnvel að allt kjamastæðið sé hreinsað upp. Við
Blöndustíflu var í upphafi hreinsað 11 m breitt svæði, en fjarlægð milli styrktarholuraða var
4 m og botnbreidd kjarnans allt að 35 m.
Mynd 2 er jarðlagasnið um farveg Blöndu undir miðju kjarnastæði stíflunnar. Stíflan hvílir
þarna á 14-16 m þykku basaltlagi og eru neðstu 2 m þess leirfyllt gjall. Þar fyrir neðan er 5-6 m
sandsteinslag, en neðsti hluti þess hefur víða sterk völubergseinkenni. Þessar myndanir hvíla á
þéttu jökulbergi og er yfirborð þess rúmlega 20 m undir stíflunni. Basaltið sem stíflan hvílir á