Árbók VFÍ - 01.06.1992, Síða 299
Strandflóð við Suðvesturland 297
Guðmundur Pálmason hefur kynnt í nokkrum greinum (t.d. 1986, mynd 1) er gerð grein fyrir
breytingum á hitastigli, hitaflæði og sigi vegna fergingar með fjarlægð frá rekásnum. Eins og í
tilvikinu hér að framan virðist kólnunarsamdrátturinn eiga lítilvægan þátt í heildinni. Sigurður
Steinþórsson (1987) hefur reiknað út samkvæmt aðferð Parsons og Sclaters (1975) að sig á
Reykjavíkursvæðinu af þessum völdum gæti numið 7,3 mm á öld eða rúmum 0,07 mm á ári.
Þetta er ekki nema í kring um 4,4% af því árlega sigi sem virðist hafa átt sér stað á Seltjamar-
svæðinu síðustu 3000 ár og um 1,9% af árlegu meðalsigi eins og það hefur mælst í Reykja-
víkurhöfn á síðari hluta þessarar aldar.
I þriðja lagi kemur til ferging jarðskorpunnar og sig hennar undan farginu. Inni í gosbeltun-
um hleður eldvirknin hrauni ofan á hraun. Undan þeim þunga sígur jarðskorpan og vegna stífni
skorpunnar gætir sigsins yfir stórt svæði út fyrir jaðra gosbeltisins, jafnvel tugi km út fyrir
sjálft gosbeltið. Sigið er þar hægt og rólegt og þess veröur ekki vart við mælingar á stuttum
tíma, en það kemur fram í ýmsum breytingum á yfirborði jarðar á mjög löngum tíma og virðist
m.a. lýsa sér í umræddu sigi strandarinnar. Frá Eyrarbakka inn í gosbeltið í vestri eru aðeins
rúmir 20 km, sé mælt stystu leið inn í gosbeltið. Frá Seltjöm inn í gosbeltið eru á sama hátt um
30 km. Ekki hefur verið gerð magnbundin könnun á áhrifum fergingarinnar af völdum upp-
hleðslu gosefnanna inni í gosbeltunum og hvemig þau deyfast með fjarlægð. En af könnun
Freysteins Sigmundssonar (1990) á áhrifum jökulfergingar á landsig, sem er í eðli sínu sam-
bærileg við hraunfergingu, er ljóst að þessi þáttur ætti að geta haft áhril' langt út fyrir gosbeltin
og hlýtur að vera umtalsverður. Ef ekki koma til fleiri möguleikar á útskýringum landsigsins
en hér hafa verið raktir, verður að ætla að upphleðslufergingin eigi stærstan þátt í sigi landsins
beggja vegna við gosbeltið, þar sem hinir tveir þættirnir sem nefndir voru eru báðir áhrifalitlir.
Þessi niðurstaða gildir á hinn bóginn ekki sjálfkrafa um Reykjanesskagann, þ.e.a.s. gos-
beltið sjálft og næstu jaðra þess. I samræmi við það sem að ofan hefur verið sagt, stendur
skaginn hátt miðað við jarðskorpuna almennt. A skaganum er lítið vitað magnbundið um lóð-
réttar hreyfingar og afstöðubreytingar lands og sjávar á umliðnum öldum. Ummerki á strönd-
inni sýna þó víða að landsig hlýtur að vera í gangi, eða hafa verið það tiltölulega nýlega, eins
og t.d. í Staðarhverfi og á Fitjum og við hinar fornu jarðir á Rosmhvalanesi, Býjarsker, Más-
búðir, Melaberg, Gullbringu o.fl. sem hafið hefur nánast gleypt (sbr. frásagnir Brynjúlfs Jóns-
sonar (1903), Guðmundar Hávarðssonar (1931) Jóns Thorarensens (1953-1961) og ileiri). Á
skaganum er landið innan gosbeltisins eða á sjálfum jöðrum þess og mikill hluti þess er innan
sprungureinanna, þar sem virkni og hreyfingar eru hraðastar og mestar. Þar koma fyrir stað-
bundnar jarðskorpuhreyfingar sem eiga sér margvíslegar orsakir. Hreyfingar innan hinnar eld-
virku jarðskorpu eru gjarnan miklu breytilegri og hraðari en jarðskorpuhreyfingar almennt. Á
Reykjanesskaganum má því gera ráð fyrir mismunandi hreyfingum jarðskorpunnar, bæði í
tíma og rúmi. Þar má reikna með risi og sigi og misgengi jarðlaga bæði í lóðrétta og láréttar
stefnur. Jafnframt má gera ráð fyrir því að hér verði hreyfingar mun hraðari en utan gosbeltis-
ins og ennfrentur að hreyfingarnar séu óstöðugar í tíma, snúi gjarnan við, sig breytist í ris og
öfugt. Fyrir þessu eru þær ástæður að hiti, bergkvika og höggun vegna breytinga á spennu-
ástandi eru með breytilegum hætti í jarðskorpu gosbeltisins og slíkum breytingum fylgja
gjaman hraðar breytingar á yfirborðinu. Líði langur tími á rnilli eldgosa við Reykjanestá má
reikna með að land sígi þar, jafnvel brotni og hrökkvi til. Eins má reikna með því, að á meðan
goshrinur eru þar í gangi, þá eigi sér stað miklar og óreglulegar hreyfingar.