Árbók VFÍ - 01.06.1992, Blaðsíða 347
Lághitasvæði Hitaveitu Reykjavíkur 345
Á tímabilinu 1984-1990 nam meðalvatnsvinnsla á Laugamessvæði 200 1/s, 150 1/s á Elliða-
ársvæði og 1050 1/s á svæðunum í Mosfellssveit. Meðalhiti vatns af Laugarnessvæði er um
125 °C, tæpar 90 °C af Elliðaársvæði og 85 °C af Reykja- og Reykjahlíðarsvæði.
Fjölmargar skýrslur hafa verið ritaður um borholumælingar og aðrar rannsóknir á lághita-
svæðum Hitaveitu Reykjavíkur. Á árinu 1991 skiluðu Reykir sf. skýrslu til Hitaveitu Reykja-
víkur um vinnslueiginleika lághitasvæðanna, þar sem dregnar eru saman helstu niðurstöður
rannsókna á þessum svæðum. Þessi grein er m.a. byggð á nefndri skýrslu.
2 Skilningur manna á uppruna og eöli lághitans
Gunnar Böðvarsson (1961) flokkaði jarðhitasvæði á Islandi í háhita- og lághitasvæði. Háhita-
svæðin liggja í eða við jaðra hinna virku gosbelta en lághitasvæðin í eldra bergi. Yfirleitt er
talið að háhitasvæðin fái varma sinn frá grunnstæðum kvikuinnskotum, en að lághitinn tengist
ekki kvikuvirkni. Þó telja Stefán Arnórsson og Gunnar Ólafsson (1986) að kvikuinnskot geti
átt þátt í myndun sumra hinna aflmeiri lághitasvæða eins og í Reykholtsdal og í ofanverðri
Árnessýslu.
Trausti Einarsson (1937, 1942) setti fram líkan til að skýra uppruna og eðli lághitans. Síðar
hnykkti hann á kenningu sinni og útfærði nánar (Trausti Einarsson, 1966). Líkan Trausta felur
í sér, að lághitavatnið sé regnvatn að uppruna, sem fellur á hálendi og rennur djúpt í jörðu til
láglendis, þar sem uppstreymi verður. Vatnið hitnar á leið sinni gegnum heitan berggrunn og
nælir sér í hluta af þeim varmastraumi, sem leitar upp í gegnum jarðskorpuna úr iðrum jarðar.
Líkan Trausta felur í sér, að lághitinn sé stöðugt fyrirbæri (æstæður) og að lághitasvæðin, sem
einkum eru á láglendi, séu uppstreymissvæði.
Þar til á allra síðustu árum hafa jarðhitamenn á íslandi almennt viðurkennt líkan Trausta af
lághitanum. Gunnar Böðvarsson (1982, 1983) hefur þó talið vafasamt að hið æstæða líkan
Trausta geti staðist orkulega séð fyrir hin aflmeiri lághitasvæði eins og til dæmis í Reykholts-
dal í Borgarfirði.
Með umfangsmiklum mælingum á tvívetni í yfirborðsvatni og jarðhitavatni komst Bragi
Árnason (1976) að þeirri niðurstöðu, að lághitavatn er yfirleitt úrkoma, sem ættuð er innan úr
landi. Ályktaði hann út frá þessum niðurstöðum, að þær styddu líkan Trausta af lághitanunt.
Gunnar Böðvarsson (1982) benti hins vegar réttilega á, að niðurstöður tvívetnismælinganna
segðu ekkert til um rennslisleiðir vatnsins frá hálendi til láglendis. Um grunnt streymi í berg-
grunni gæti verið að ræða alveg eins og djúpt. Stefán Amórsson og Gunnar Ólafsson (1986)
telja, að í sumum tilfellum geti úrkoma á hálendi runnið á yfirborði til lághitasvæðanna og að
þar sígi úrkomuvatnið fyrst niður í berggrunninn.
Ingvar Birgir Friðleifsson (1979) tengdi líkan Trausta við megindrættina í jarðfræði íslands
og taldi að skýra mætti dreifingu lághitans í landinu eftir því hvar lekar jarðmyndanir væru til
staðar, sem vatnið gæti runnið eftir í berggrunninum undan halla, þ.e. frá hálendis til láglendis.
Við boranir í nokkur lághitasvæði niður á 2-3 km, eins og í Laugarnesi í Reykjavík,
Mosfellssveit og Eyjafirði hefur komið í ljós, að hiti djúpt í kerfunum er lægri en vænta mætti
út frá almennum hitastigli á viðkomandi landssvæðum. Sveinbjöm Björnsson (1980b) benti á,
að þessar niðurstöður gefa til kynna að viðkomandi jarðhitasvæði séu hræringarkerfi, en ekki
uppstreymissvæði eins og líkan Trausta gerir ráð fyrir. Jafnframt bendir hitaástandið djúpt í
kerfunum til þess, að þau séu ekki æstæð heldur tímabundin fyrirbæri. Kæling hefur átt sér
.