Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.1999, Side 321

Ritrýndar greinar 319
Inngangur
Eirmelmin sem prófuð voru eru blanda af eir og sínki og/eða tini, ásamt öðrum efnum í
minna magni svo sem blýi. Þessi efni eru mikið notuð í loka, rennslismæla og ýmis tengi í
lagnakerfum. Þau eru yfirleitt tæringarþolin efni, en við ákveðnar aðstæður (hátt klóríðmagn
og lágan karbónatstyrk) er afsínkun algeng í sínkríkum blöndum og þar sem súlfíð er í
umhverfinu hefur borið á tæringu eirríkra melma. Ending eirmelma hefur þótt afar mismun-
andi og nokkuð hefur borið á að útfellingar hafí truflað virkni loka og rennslismæla [l].
Víða erlendis hafa verið gerðar athuganir á hraðri tæringu eirs og lóðmálma í
hitalögnum. Rannsóknirnar hafa aðallega beinst að ummyndun súlfats og/eða súlfíts í súlfíð
með aðstoð örvera [2] og [3]. Einnig hafa verið framkvæmdar rannsóknir sem sýna
stóraukinn tæringarhraða ef bæði brennisteinsvetni og uppleyst súrefni er til staðar í
umhverfínu [4], [5] og [6].
Orkuveita Reykjavíkur nýtir vatn frá lághitasvæðum og frá háhitasvæði á Nesjavöllum.
Vatn úr borholum frá lághitasvæðum er sent beint til notenda, en frá Nesjavöllum kemur
upphitað ferskvatn, sem hefur nokkuð aðra samsetningu en jarðhitavatnið. Prófuð voru sex
mismunandi eirmelmi á fjórum stöðum í dreifikerfi Orkuveitunnar til að kanna áhrif
efnasamsetningar vatnsins á tæringarhraða og myndun útfellinga. Hluti af niðurstöðunum
hafa verið birtar í [7] og [8].
Prófanir
Settar voru upp prófunargrindur á Ijórum stöðum í dreifíkerfí Orkuveitu Reykjavíkur í
október 1997. A þremur stöðum var jarðhitavatn af mismunandi uppruna og á íjórða
staðnum var vatn frá Nesjavöllum. Vegna stækkunar Nesjavallavirkjunar var ekki
vatnsrennsli á prófunarstað 4 í fímm mánuði frá maí til október 1998. Erfítt er að meta áhrif
af þessu, ekki er hægt að fullyrða að draga megi þessa mánuði frá og er það ekki gert í
myndum 1-3. Hafa ber þetta í huga þegar ályktanir eru dregnar af niðurstöðunum.
Prófaðar voru sex mismunandi eirblöndur; þrjár látúnstegundir, CuZn40Pb2,
CuZn39Pb3 og afsínkunarfrítt látún með 62%Cu, 2%Pb og 0,l%As, byssumálmur (gun
metal) CuPb5Zn5Sn5, brons CuSnó og hreinn eir. Sýnin voru tæringarplötur 25 mm x 50
mm að flatarmáli og 1 mm að þykkt.
Tæring var mæld eftir 12 og 18 mánuði með því að vigta plöturnar íyrir og eftir prófun
og eftir að útfellingar höfðu verið hreinsaðar af. Alltaf var um að ræða meðaltal mælinga á
tveimur plötum. Utfellingar voru efnagreindar í rafeindasmásjá (SEM-EDS) og kristalgerðir
voru greindar með röntgengreiningu (XRD) ef mögulegt var, en í sumum tilfellum var sýna-
magn takmarkað.
Tafla 1 sýnir efnainnihald vatns á prófunarstöðum. Jarðhitavatnið er kísilríkt og hefur
sýrustig (pH) u.þ.b. 9,5. Styrkur klóríðs mælist frá 14 til 56 mg/1. Upphitaða vatnið hefúr
hins vegar lágt kísilinnihald, pH 8,5 og hærra innihald af magnesíum og kalsíum en jarðhita-
vatnið. Styrkur klóríðs mælist einungis 8 mg/1 og styrkur natríums er jafnframt lægri en í
jarðhitavatninu. Jarðhitavatnið inniheldur brennisteinsvetni upprunnið í jarðhitakerfinu, en