Bændablaðið - 18.12.2007, Síða 7

Mig rámar í að hafa birt þessa
vísu áður hér í þáttunum en það
gerir þá ekkert til; hún er svo góð
að hún á skilið að birtast aftur:
Hún er slík að sveinninn sá,
sem að nýtur Fríðar,
hann á enga heimtingu’ á
himnaríki síðar.
Kveðist á
Það er með þessar vísur eins og þá
á undan; það má vera að þær hafi
birst hér áður en þær eru líka svo
góðar að þær eiga endurbirtingu
skilið. Þær voru ortar eitt sinn á
hagyrðingakvöldi á Akureyri og
það voru þeir Jóhannes Sigfússon
á Gunnarsstöðum og Friðrik
Steingrímsson í Mývatnssveit
sem ortu um danska konu sem
varð 120 ára og þakkaði þenn­
an háa aldur því að hafa aldrei
drukkið áfengi, aldrei reykt og
aldrei stundað kynlíf. Jóhannes
orti:
Þetta er orðinn aldur hár,
enn er hún samt að tifa.
En til hvers var hún öll þessi ár
eiginlega að lifa?
Friðrik hafði skýringu:
Allir verða eitthvert sinn
Amorskalli að hlýða.
Hún er ennþá, auminginn,
eftir því að bíða.
Þá sagði Jóhannes:
Náttúran er söm við sig.
Svona lífið tíðum gengur.
Ef sú gamla þekkti þig
þyrfti hún ekki að bíða lengur.
Friðrik átti lokaorðið:
Skyldi hún enda aldur sinn
engum manni náin,
og missa að lokum meydóminn
hjá manninum með ljáinn.
Grund í Eyjafirði
Snæbjörn Sigurðsson á Grund í
Eyjafirði stóð í áratugi í málaferl­
um út af eignarrétti á afrétti og
fjalli í grennd við Grund. Málið
fór fyrir Hæstarétt og dómarar
komu norður, gengu landið og
skoðuðu aðstæður. Rósberg G.
Snædal orti þá:
Undir bú er gott á Grund,
Gróttukvörn þar malar.
Ekki þarf að halda hund,
hæstiréttur malar.
(Grótta var tröllskessa sem mal­
aði gull.)
Síðar orti Rósberg um sama mál:
Lengi þéttings gróða gaf
Grundin fléttuð blómum,
hver einn blettur helgast af
hæstaréttardómum.
Sýndarvarnir
Þessa vísu orti Hjálmar Frey­
steinsson þegar pappalöggur
áttu að sjá um umferðareftirlit á
Reykjanesbrautinni:
Eiginleika löggunnar
lengi þekkt ég hefi,
margan vissi ég þunnan þar
sem þó var ekki úr bréfi.
Svo kom umræðan um „sýnileg­
ar“ varnir þegar Bandaríkjaher
var að fara heim og þá datt Hjálm­
ari lausn í hug:
Eftir að Kanar eru farnir
ætti að vera hægt að láta
sjá um okkar sýndarvarnir
sérhannaða pappadáta.
Umsjón:
Sigurdór Sigurdórsson
ss@bondi.is
Í umræðunni
Bændablaðið | Þriðjudagur 18. desember 2007
Mælt aF
Munni FraM
Það líður að jólum og senn er enn
eitt ár á enda runnið. Næstu áramót
marka tímamót í lífi mínu, þar
sem ég hverf nú frá störfum hjá
Bændasamtökum Íslands og tek
við embætti í nýju ráðuneyti sjáv­
arútvegs og landbúnaðar.
Þessi breyting gefur mér tilefni
til að velta vöngum yfir stöðu land­
búnaðarins í ljósi þeirrar þróunar,
sem orðið hefur undanfarin ár, og
hvaða kraftar eru líklegastir til að
móta þróunina á komandi árum,
hér heima og á alþjóðavísu.
Í síðasta mánuði héldu Bænda­
samtökin opinn fund, þar sem
fulltrúi frá bresku bændasamtök­
unum, Martin Howarth, sem er
í forsvari fyrir stefnumótun og
alþjóðasamstarf samtakanna, fór
yfir sviðið og spáði fyrir um þróun
heimsmarkaðar með búvörur í nán­
ustu framtíð. Hann rifjaði upp að
undanfarinn aldarfjórðung eða svo
bjuggu evrópskir bændur lengst af
við erfið markaðsskilyrði og voru
í stöðugri vörn gegn neikvæðu
almenningsáliti, þar sem umræða
um niðurgreiðslur og offramleiðslu
samfara kröfum um sífellt lægra
matarverð voru efst á baugi þegar
landbúnað bar á góma. Staðreyndin
var sú, að vegna offramboðs fór
afurðaverð stöðugt lækkandi, og
afkoma bænda varð almennt óvið­
unandi.
Gerbreytt staða á heimsmarkaði
Nú er komin upp önnur staða. Á
allra síðustu misserum hefur eft­
irspurn eftir búvörum stóraukist
og verðlag hækkað af þeim sökum,
einkum á korni og mjólkurvörum.
Ástæður þessa má rekja til vaxandi
kaupgetu í Austur­Evrópu og Asíu,
eldsneytisframleiðslu úr korni,
einkum í Bandaríkjunum og Suður­
Ameríku og óhagstæðs veðurfars
víða um heim, ekki síst hinna miklu
þurrka í Ástralíu.
Sú mynd, sem Howarth dró upp
af fortíðinni, er íslenskum bændum
ekki ókunn. Hér glímdu menn við
offramleiðslu, og landbúnaðurinn
gekk í gegnum miklar þrengingar á
síðasta áratugi seinustu aldar, eftir
að útflutningsbætur voru aflagðar
og framleiðslustjórnin fór að bíta.
Þarflaust er að rifja upp umræður
um matarverð.
En einnig hér hafa viðhorfin
breyst. Hið langa hagvaxtarskeið
með stöðugri kaupmáttaraukn­
ingu hefur fært íslenskum bænd­
um stærri markað, þannig að eft­
irspurnin hefur jafnvel á stundum
verið umfram framleiðslu á viss­
um afurðum. Umframbirgðir hafa
ekki verið til staðar síðustu tvö til
þrjú árin og markaðsstaðan því öll
önnur og jákvæðari en áður var.
Samtímis hefur verið unnið að
útflutningi bæði kjöts og mjólkuraf­
urða með markvissari hætti en áður
á grundvelli hollustu, gæða og heil­
brigðra framleiðsluhátta. Og enda
þótt óhagstæð gengisþróun torveldi
það starf, mun þróun heimsmark­
aðsverðs að öllum líkindum hjálpa
til, og það er fyllilega raunhæft að
ætla að við getum stundað arðbær­
an útflutning í einhverjum mæli
á komandi árum. Því er nefnilega
spáð, að sú mikla hækkun búvöru­
verðs, sem við höfum séð að und­
anförnu, muni ekki nema að hluta
til ganga til baka.
Aukin kaupgeta hefur leitt
fleira af sér en meiri innkaup. Eftir­
spurnin er fjölbreyttari og hvers
konar gæða­ og sérkröfur aukast,
s.s. um rekjanleika, upplýsingar um
framleiðsluaðferðir og lífræna vott­
un. Eins konar afturhvarf til nátt­
úrunnar birtist í sívaxandi áhuga
þéttbýlisbúa á því að hasla sér með
einhverjum hætti völl úti í sveitum
og kaupa mat sinn beint og milli­
liðalaust af bændum. Þessi þróun er
jákvæð og skapar landbúnaðinum
ný tækifæri á ýmsum sviðum. Við
sjáum víða glæsilega uppbyggingu
í búskap og þjónustugreinum, og
markvisst er unnið að því að glæða
áhuga bænda á heimavinnslu afurða
til að mæta kröfum tímans og færa
virðisauka heim á búin.
Aukin erlend samkeppni
Fram hjá hinu verður þó ekki horft,
að hvað sem líður kaupgetu og
nýjungagirni neytenda, mun hag­
ræðingarkrafan einnig varða veg­
inn til framtíðar og áframhaldandi
tækniþróun, felur það í sér að enn
verður færri handa þörf við fram­
leiðsluna og fleiri bújarðir hverfa
úr hefðbundnum búskap. Því miður
kemur hin nýja sókn út í sveitirnar
ekki alls staðar í staðinn fyrir brott­
hvarf bænda, þar eð víða er ekki um
eiginlega búsetu að ræða og sam­
félögin missa þrótt. Stefna okkar
hlýtur að vera sú að skapa sem
fjölbreyttust tækifæri sem víðast til
sveita, þar sem getur fléttast saman
öflugur búskapur í „stórbændastíl“
og smærri rekstrareiningar, sem
byggjast á auknum virðisauka með
heimavinnslu eða annarri sérstöðu
eða tengjast annarri starfsemi eða
atvinnusókn. Íslenskur landbún­
aður mun á komandi árum mæta
enn aukinni samkeppni erlendis frá
með minnkandi tollvernd og vax­
andi vöruframboði. Vonir standa
vissulega til að heimsmarkaðurinn
verði heilbrigðari en verið hefur
og jafnvel að loftslagsbreytingar
bæti samkeppnisstöðu okkar, og
því er engin ástæða til annars nú en
horfa með bjartsýni fram á veginn.
Íslenskir bændur verða að leggja
rækt við samkeppnisforsendur sín­
ar, sem eru og verða hreinleiki lands­
ins, hollusta og gæði afurðanna og
framleiðsluhættir, sem samrýmast
sjálfbærri landnýtingu og góðri
meðferð búfjár. Loks mega menn
aldrei tapa kostnaðarvitund og hag­
rænni hugsun.
Öflug samtök eru nauðsynleg
Það er bændum nauðsynlegt að
eiga sér öflug samtök til að leiða
hagsmunabaráttu sína og stuðla
að faglegri þróun og tæknifram­
förum. Þessu hlutverki gegna
Bændasamtök Íslands og tóku í
arf frá Búnaðarfélagi Íslands og
Stéttarsambandi bænda við sam­
einingu þeirra fyrir tæpum þrettán
árum. Það er ekki á mínu færi að
dæma hversu vel samtökunum
hefur tekist að rækja hlutverk sitt á
bernskuárunum; það hefur örugg­
lega gengið misvel, og það er ljóst
að ekki eru allir bændur jafn ánægð­
ir með samtökin og störf þeirra. En
það skulu vera lokaorð mín í þess­
um pistli, að ég vona að íslenskir
bændur beri gæfu til að standa vörð
um þessi samtök sín og láti ekki
innbyrðis kryt og skæklatog dreifa
kröftum sínum.
Ég óska bændum og búaliði svo
og landsmönnum öllum gleðilegra
jóla og gæfu á komandi ári.
Sigurgeir Þorgeirsson
Bjartir tímar framundan í íslenskum landbúnaði
Sigurgeir Þorgeirsson kveður stól framkvæmdastjóra Bændasamtaka Íslands og tekur við embætti
ráðuneytisstjóra í sameinuðu ráðuneyti landbúnaðar og sjávarútvegs
fara á þriðjudaginn (í dag) norður
á Akureyri til að taka fyrstu skóflu­
stungu að nýju húsi fyrir háskól­
ann þar. Við höfum líka gert stóran
rannsóknarsamning við Háskóla
Íslands. Staða LbhÍ er mjög sterk
í þessu ljósi, ekki síst þegar litið
er til þess hversu stór hluti rann­
sóknir eru af starfsemi hans. Þess
vegna verðum við að huga vel að
því hvernig skólinn fellur inn í
háskólalíkanið.“
Er þá rétt að draga þá ályktun að
þú viljir efla starfsemi skólanna á
Hólum og Hvanneyri?
„Já, en ég bendi á að þótt oft
sé talað um þessar tvær stofnanir
í sömu andrá eru þær mjög ólíkar
og hafa mikla sérstöðu hvor á sinn
hátt. Varðandi Hvanneyri þá eru
ýmsir möguleikar fólgnir, til dæmis
í samstarfi við HÍ. Ég get alveg séð
fyrir mér að Hvanneyri, Keldur
og HÍ auki samstarf sitt og myndi
sterkan rannsóknapott, hvernig svo
sem formið á samstarfinu verður.“
Landbúnaðurinn þyrft að fá
aðgang að Vísinda- og tækniráði
Nú hafa Bændasamtökin beinan
aðgang að stjórn LbhÍ. Áttu von á
því að svo verði áfram?
„Um það er ekki tímabært að
tjá sig meðan verið er að fjalla um
skipan háskólaráða í nefndinni sem
ég sagði frá í upphafi. Við gerum
okkur hins vegar grein fyrir því að
tengslin við atvinnugreinina eru
mikilvæg, það er beinlínis lífs­
nauðsynlegt fyrir skólana að þau
tengsl séu virk. Þau eru stór hluti
af starfsemi þeirra. Háskóli Íslands
var á sínum tíma gagnrýndur fyrir
að vera of einangraður í sínum fíla­
beinsturni. Þar hefur orðið veruleg
breyting á. Ég hef fullan skilning á
því sjónarmiði Bændasamtakanna
að þau hafi áhrif á starfsemi skól­
anna og mun vinna að því að
tryggja að svo verði, hvernig sem
að því verður staðið. Þetta skýrist
þegar ég legg frumvarpið um rík­
isháskóla fram á vormánuðum.
Ég legg mikla áherslu á að
efla rannsóknaþáttinn í starfsemi
Landbúnaðarháskóla Íslands. Við
stöndum nú frammi fyrir því að
þurfa að flytja starfsemina sem nú
er á Keldum og það gefur okkur
tækifæri til þess að skoða þessa
rannsóknastarfsemi í heild sinni.
Í þessu samhengi vil ég nefna
Vísinda­ og tækniráð sem stofn­
að var fyrir nokkrum árum að
finnskri fyrirmynd en í því eiga
sæti forsætisráðherra sem er for­
maður, menntamálaráðherra, iðn­
aðarráðherra, fjármálaráðherra og
aðrir ráðherrar eftir því sem við á.
Einnig eru þarna fulltrúar atvinnu­
lífsins. Þetta ráð fundar tvisvar á
ári og mér finnst eðlilegt að huga
að því að landbúnaðurinn fái sinn
fulltrúa í ráðinu, einmitt í ljósi
þess að rannsóknastofnanir land­
búnaðarins eru að flytjast undir
menntamálaráðuneytið.
Menn eru alltaf hræddir við
breytingar, það er vel þekkt. Við
stöndum núna í stærstu samein­
ingu háskóla sem orðið hefur í
landinu þar sem Háskóli Íslands
og Kennaraháskóli Íslands verða
að einni stofnun 1. júlí á næsta ári.
Þar gætti mikillar tortryggni og
efasemda á báða bóga þegar farið
var af stað en þær eru að heita má
horfnar. Nú sjá menn margvísleg
tækifæri til að efla kennaramennt­
un í landinu.
Þetta þyrftu Bændasamtökin að
hafa í huga þegar landbúnaðarskól­
arnir flytjast til menntamálaráðu­
neytisins. Við það eru þeir að ganga
inn í öflugt vísindasamfélag sem er
í mikilli uppbyggingu. Þarna hafa
orðið stórstígar framfarir sem ekki
sér fyrir endann á og þær munu
nýtast þessum tveimur skólum
sérstaklega til hagsbóta,“ sagði
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir
menntamálaráðherra. –ÞH