Bændablaðið - 18.12.2007, Síða 22

Bændablaðið | Þriðjudagur 18. desember 2007
Við vorum ákveðnir í því félag­arnir að framlengja dvöl okkar
í Danmörku eftir að skóla lyki og fá
okkur vinnu einhvers staðar til að
læra málið betur og kynnast danskri
menningu frekar. Okkur lá ekkert á
heim og úr því við vorum komnir
þarna var um að gera að nýta sér
það til frekari reynslu. Skólabróðir
okkar útvegaði okkur báðum vinnu
á búgörðum á Jótlandi. Sem betur
fer var stutt á milli. Við kunnum
því betur að hafa hvor annan innan
seilingar.
Skólinn var búinn 31. mars og
þá fór ég og heimsótti einn vin
minn og fékk lánuð hjá honum
vinnuföt. Hann var að fara í herinn
og sagði að ég gæti alveg slitið út
úr þessum fötum því hann mundi
ekki nota þau næsta hálfa annað
árið. Reyndin varð sú að ég notaði
þau sáralítið því alveg var hending
ef ég fór í síðbuxur þetta sumar.
Ég var alltaf á stuttbuxunum og
ber að ofan. Aldrei í sokkum, ekki
einu sinni á böllum. Fataslit var
því lítið enda sumarið óskaplega
gott þótt rigningartímabil kæmi í
ágúst.
Búgarðurinn er í Jels, sunn­
arlega á Jótlandi og heitir Søbjerg
gård því hæðin, sem hann er
byggður á, kallast Søbjerg og er
norðanvert við Jelsvötnin. Þarna er
ákaflega fallegt landslag, heiðadrög
vaxin skógi og mikið af vötnum.
Jelsvötnin eru geysivinsæll staður;
þar er sumarhúsabyggð, mikið frí­
stundalíf og ferðafólk en annars
ekkert þéttbýli þeim megin sem
Søbjerg gård er. Jelsbærinn er við
suðurenda vatnanna. Þarna var
opinn dansstaður á sumrin og stórt
útileikhús byggt í hálfhring inn í
landslagið. Það tók mörg hundruð
manns í sæti og þar voru sett fræg
leikrit á svið með Poul Reumert og
hvað eina. Þarna er gott bátalægi og
bátar voru mikið notaðir við veiðar
í vötnunum. Þetta var líka vinsæll
baðstaður allt sumarið og mikill og
góður selskapur á kvöldin þegar
maður fór eftir mjaltir og baðaði
sig í Jelssøen.
Talsverð veiði var í vatninu og
opið fyrir alla að veiða. Eftir að við
vorum búnir að vinna okkar verk í
fjósinu á kvöldin fórum við stund­
um að veiða geddur og aborra.
Við lentum einu sinni í því við
Arnþór. Við vorum nú yfirleitt á
talsverðri hreyfingu til að nýta
tímann vel. Við áttum leið þarna
framhjá á reiðhjólum og datt þá
í hug að gaman væri að fá sér bát
og róa út á vatnið. Þetta var einfalt
mál því tugir báta lágu þarna við
sérstakar bátabryggjur. Við tókum
bara fremsta bátinn og losuðum
hann af pollanum, ýttum frá og
hoppuðum um borð, árarnar voru í
bátnum. Við vissum auðvitað ekk­
ert hver átti bátinn en ætluðum
bara að skreppa smáspöl. Þegar við
ætluðum að grípa til ára voru þær
hlekkjaðar niður í botninn. Því varð
það meira mál að komast að landi
en frá. Við höfðum ýtt rösklega
frá eins langt og við komumst en
urðum að nota handleggina til að
róa að landi.
Søbjerg gård var dæmigerður danskur búgarður, byggður í U.
Í miðjunni var reisulegt íbúðarhús
með stórum, þremur samliggjandi
stofum. Í annarri hliðarálmunni var
fjósið og svínahúsið, í hinni álm­
unni voru geymslur, hesthúsið og
rúmgott herbergi fyrir vinnumenn­
ina. Þar var ekki rennandi vatn en
þvottaskál. Sturta var að sjálfsögðu
engin en hægt var að baða sig upp
úr bala rétt eins gerðist á saman
tíma hér heima. Oftast böðuðum við
okkur í Jelsvatninu. Og svo fórum
við oft út þegar var hellirigning.
Stundum gerði alveg óhemju vatns­
veður með þrumum og eldingum
og eins og hellt úr fötu bókstaflega.
Á aðalhúsinu var stráþak, ákaflega
vandað og gott en járn á hliðaálm­
unum og í úrfelli þegar var svona
heitt þá fór maður bara undir þak­
skeggið og stóð þar. Þetta var svo
hlýtt, vatnið var 20­30 gráður, og
það var fínt að skrúbba sig þarna.
Hestunum fannst þetta voðlega gott
líka.
Bóndinn á Søbjerg gård hét Jens Ravn. Hann var tæplega
fertugur og var virtur maður í sinni
sveit, eini sonur foreldra sinna en
átti eina systur. Hann var ágætlega
stæður og hafði verið keyptur frá
herþjónustu á sínum tíma sem
sagði allt sem segja þurfti. Jafnvel
var hent gaman að honum fyrir að
hafa ekki gegnt herþjónustu. En
þetta var öndvegis maður. Ennþá
betri var þó konan hans. Hún hét
Anna Maria og við urðum miklir
vinir og hélst svo þangað til hún dó,
blessunin. Hún er látin fyrir nokkuð
mörgum árum. Hann er ennþá lif­
andi og heimsótti mig fyrir fáeinum
árum í hárri elli, þá 82 ára.
Ég kom á staðinn 7. apríl og var
titlaður fóðurmeistari. Á búgarð­
inum var einn vinnumaður fastur og
svo lausamenn þegar þannig stóð
á. Ég átti að stjórna þessum eina
manni og svo þeim daglaunamönn­
um sem voru með okkur í ákveðn­
um verkum og voru svona verktak­
ar á sinn hátt. Launin voru 400 kr.
á mánuði, 50 kr. hærra en ella af
því að ég var titlaður fóðurmeist­
ari. Þessar 50 kr. voru på vilkår eða
með þeim skilyrðum að ég stæðist
það sem krafist var af mér.
Ég kunni vitanlega ekkert í
vinnubrögðum á dönskum búgarði
þegar ég byrjaði. Það var mér
algjörlega nýtt að ganga dag eftir
dag í 40 stiga hita með arfajárn við
að grisja rófur. Ég þurfti að læra
þetta og lét vitanlega engan nema
vinnumanninn sjá að ég kynni ekk­
ert. Akuryrkju hafði ég aldrei séð
og varla heyrt talað um nema hvað
ég vissi að Klemens á Sámsstöðum
hafði reynt að brydda upp á þessu.
Þetta var mér algjör nýjung og þarna
átti ég að stjórna sem fóðurmeistari
og vissi ekki neitt, allra síst nokkuð
um kornrækt. Strákarnir, sem unnu
með mér, hjálpuðu mér og kenndu
mér það svo ég yrði mér ekki til
skammar.
Þegar ég kom var búið að sá í
töluvert af ökrunum. Fyrsta verkið,
sem mér var fengið að leysa, var
að hagræða forakri. Það er sá hluti
akursins sem kemur fyrir endann á
akurreinunum sem sáð er í. Notaðar
voru sérstakar sáningarvélar sem
mynduðu litlar rásir. Svo þegar
snúið var við var ákveðið bil sem
kallaðist forakur og hann var tek­
inn á eftir. Ég átti að laga þarna
við skógarrjóður og hann setti mér
það fyrir, bóndinn. Ég hafði ekki
verið lengi að þegar ég leit heim
að bænum og sá að hann stóð og
skyggði hönd fyrir auga og horfði
á þennan skrælingja sem hann var
búinn að ráða. Greinilegt að hann
ætlaði að fylgjast með mér. Þegar
ég sá það henti ég frá mér skóflunni
og stillti mér upp með krosslagð­
ar hendur og horfði heim á móti
honum. Ég sá hann aldrei gera þetta
aftur. Ég er nú oft búinn að vera
verkstjóri og þarf ekki að horfa á
mennina vinna til að sjá hverju þeir
afkasta.
Þótt ég væri óvanur bústörfum
eins og þau gerðust þarna var ég
ekkert óvanur að vinna þannig að
það gat ég lagt fram. Heima var
ég búinn að vinna í mörg ár með
pabba og auðvitað læra þar ýmisleg
vinnubrögð. En vitaskuld var það
allt annar handleggur. Þarna var
ég orðinn verkstjóri og vildi standa
undir nafni sem slíkur og reyna
að drífa hlutina áfram. Það tókst
reyndar bærilega og við Jens Ravn
náðum fljótlega mjög vel saman.
Hann var annars venjulega ekk­
ert að skipta sér af búskapnum.
Hann þurfti þess ekki. Hann var í
útréttingum hingað og þangað og
átti bíl sem var nú ekkert algengt
þá, Plymouth, sem þótti flott merki.
Einu sinni bauð hann mér bílinn. Ég
bað hann aldrei um hann, fór alltaf
á reiðhjóli. Ég þurfti að hjóla mikið
því ég fór víða. Ég fór á böllin á
reiðhjóli, það var miklu betra að ná
sambandi við stelpurnar þannig því
að þær voru á hjólum hvort eð var.
Þær hefðu aldrei getað þegið bílf­
ar heim því þær þurftu að komast
heim með hjólið.
Við kornskurðinn voru komnar
tilraunavélar sem gera eins og í dag,
slá og berja kornið af hálminum og
skila því í poka. Þá voru fengnir
verktakar með þessar vélar og við
vorum bara við að keyra korninu frá.
Svo voru gömlu þreskivélarnar sem
slógu og bundu í knippi og skildu
þau eftir á akrinum svona eins og
maður hefur séð á gömlum mynd­
um. Þeim var síðan safnað saman og
flutt heim í hlöðu. Kornið geymd­
ist ágætlega þannig og svo var það
tekið og þreskt í sérstökum vélum
inni yfir veturinn, þá fékk maður
kornið í poka og gat malað það.
Við lentum í miklum óþurrkum
þegar kom fram á sumarið þannig
að kornið skemmdist; það lagðist
í rigningunni. Í miklum rigning­
um leggst það niður og getur orðið
ónýtt. Reynt var að slá og setja í
knippi og verja þau frá jörðu, gera
þetta upp á gamla mátann en ljóst
var að stór hluti kornsins var í hættu
að skemmast.
Einn laugardaginn var spáin góð
og ég sagði við bóndann:
„Nú er spáð sólskini, eigum
við ekki að fara og þreskja núna
það sem við getum, slá og þreskja
um helgina meðan veðrið er gott?
Kornið er farið að skemmast og ef
það heldur áfram verður það meira
og minna ónýtt.“
„Við vinnum aldrei á sunnudög­
um,“ sagði hann.
„Nei, en er ekki betra að við
hvílum okkur á virkum degi þegar
mígrignir og við getum ekki unnið
og vinna heldur á morgun?“ segi
ég.
„Ja,“ sagði hann, „það fæst eng­
inn til að vinna.“
„Ég er til í að vinna og ég skal
fá daglaunamanninn til að skipta
um dag, þú þarft ekkert að borga
honum fyrir það extra.“
Það varð úr, ég fékk mann, og
karlinn kom með þótt hann ynni
yfirleitt aldrei sjálfur. Hann var haf­
inn yfir það að vinna með okkur.
Stéttaskiptingin var bara svona,
allt annar hugsunarháttur en hér
heima. Við fórum svo í þetta og
allt gekk svona ljómandi vel og við
djöfluðumst við þetta alveg fram
yfir hádegi á mánudag og náðum
miklu af ökrunum, unnum langt
fram á kvöld sem aldrei var gert.
Venjulegur vinnudagur var svona
tólf til þrettán tímar, byrjað klukkan
hálf sex á morgnana en aldrei unnið
lengur en til sjö á kvöldin.
Þegar svo allt lenti í rigningu
aftur og við búnir að bjarga miklu
af korninu, fannst mér hann eiga
frekar erfitt með að þakka mér fyrir
það. En hann var samt óskapleg
feginn. Ég heyrði hann segja í sím­
ann að það væri nú munur að hafa
menn sem kæmu hlutunum í verk
þegar mikið lægi við. Þá bar hann
sig mannalega.
Jens Ravn var skemmtilegur maður og heimboð hans voru
rómuð. Það voru glæsilegar veisl­
ur og hann átti þrjár samliggjandi
stofur hlaðnar fínustu húsgögn­
um og borðbúnaði. Hins vegar
var ekkert klósett á búinu. Konan
sá alltaf um það, þessi menntaða,
fína kona. Hún fór alltaf með kam­
arfötuna á morgnana áður en við
komum á fætur, þó vöknuðum við
klukkan hálf sex. Þá var hún búin
að hreinsa og lét aldrei sjást að hún
gerði þetta. Hún gróf það sem í föt­
unni var í safnhauginn þar sem var
hálmurinn frá kúnum. Hún gróf það
þar og varð aldrei vart við lykt eða
neitt, aldrei flugur. Hún hefur nátt­
úrulega skammast sín fyrir þetta.
Einhvern tíma að kvöldi til
þegar við vorum að spjalla sagði
ég þeim að heima væru nú ekki
margar stofur fyrir gesti og ekki
svona silfurborðbúnaður og ekki
svona glasasett en það væri þó
klósett. Svo var það í endann á
minni búskapartíð þarna úti, svona
mánuði áður en ég fór, að frúin lét
verða af því að kaupa klósett. Og
ég hjálpaði henni að innrétta fyrir
það. Þetta vildi hún ekkert ræða við
aðra. En hún var náttúrulega búin
að heyra í mér tóninn og vitanlega
vissi hún að möguleiki væri að fjár­
festa í þessu eins og öðru, það væri
bara spurning um forgangsröðun.
Ég held að hún sé bara ánægð í
gröfinni, blessunin, yfir því að við
drifum í þessu bæði. Þá var dálítið
flott að geta boðið upp á vatnssal­
erni.
Á mörgu þarna var voðaleg
handarbakavinna. Þetta var allt svo
gamaldags og ég stríddi þeim á því.
Til dæmis var öllu heyi mokað með
göfflum upp á heyloft og það gat
verið erfitt í miklum hita eins og var
þetta sumar. Á tímabili, svona viku,
tíu daga var 40 stiga hiti í forsælu.
Það var ansi heitt. Ég þoldi hitann
en margir áttu erfitt með að standa í
erfiðisvinnu í þessu. Það var mikið
álag og þurfti mikið vatn á móti.
Þetta var svo gott sumar að ég fór
eiginlega aldrei í föt í vinnunni, var
bara sokkalaus í skóm og á einum
stuttbuxum, þurfti ekkert meira.
Í minningunni er þetta óhemju
skemmtilegt sumar þrátt fyrir mikla
vinnu og lítinn svefn.
Fóðurmeistari á dönskum búgarði
Sveinn Jónsson (t.h.) ásamt Jóni Gíslasyni en þeir kepptu saman í hlaup-
um fyrir UMSE á landsmótum ungmennafélaganna á sjötta áratugnum.
Vasast í öllu
er nafn á ævisögu Sveins Jónssonar bónda,
húsasmiðs og athafnamanns á Kálfsskinni á
Árskógsströnd. Sagan er skráð af Birni Ing­
ólfssyni á Grenivík en Hólaútgáfan gefur út.
Bændablaðið fékk góðfúslegt leyfi til að birta
kafla úr bókinni en þar segir frá dvöl Sveins
á bóndabæ á Suður­Jótlandi sumarið 1953.
Þá var hann liðlega tvítugur og hafði lokið
námi í lýðháskólanum í Ryslinge á Fjóni.
Með honum var vinur hans og skólabróðir frá
Laugum, Arnþór Björnsson úr Vopnafirði.
Björn Ingólfsson
Endurminningar Sveins í Kálfsskinni
Sveinn í ræðustól á Hvanneyri á liðnu sumri.