Bændablaðið - 16.02.2012, Blaðsíða 25

25Bændablaðið | fimmtudagur 16. febrúar 2012
Eru varnarefni nauðsynleg
í landbúnaði?
Um heim allan verða nytjaplöntur
fyrir miklum ágangi illgresis, skor-
dýra, sveppa og plöntusjúkdóma.
Þessir skaðvaldar rýra magn og
gæði uppskerunnar. Það hefur
verið áætlað að uppskerutap vegna
skaðvalda á helstu nytjaplöntum
í heiminum geti verið á bilinu
50-80% ef engar varnir væru not-
aðar (Oerke & Dehne, 2004). Auk
þess geta villt spendýr og fuglar
valdið miklu tjóni á uppskeru.
Á köldum svæðum eru plöntu-
sjúkdómar og meindýr fátíðari en þar
sem hlýrra er. Einnig er mun minna um
slíka skaðvalda í grasrækt en ræktun
einærra tegunda. Hið sama má segja
um illgresi, sem er minna vandamál í
grasrækt en ræktun á korni og öðrum
einærum tegundum. Vandamál af
þessum toga hafa því verið mun minni
í íslenskum landbúnaði en víða annars
staðar.
Skaðvaldar í landbúnaði
Þegar sjúkdómar eða meindýr leggjast
á plöntur bregðast plönturnar gjarnan
við með því að framleiða efni til varnar
árásinni. Einnig framleiða ýmsir sjúk-
dómsvaldar efni sem skaða plönturnar.
Sýktar plöntur geta því innihaldið efni
sem eru óholl fyrir búfé og fólk án þess
að nokkur varnarefni hafi verið notuð.
Bruce N. Ames er þekktur fræðimaður
sem m.a. hefur gert viðamiklar rann-
sóknir á krabbameinsvaldandi efnum
í mat. Samkvæmt niðurstöðum
hans voru langflest krabbameins-
valdandi efni sem hann fann í mat
Bandaríkjamanna, efni sem plöntur
framleiða sjálfar (Ames o.fl. 1990).
Varnir gegn skaðvöldum
Ýmsar leiðir eru færar til að verjast
skaðvöldum í landbúnaði og má
þar nefna ræktunartækni, plöntu-
kynbætur, verkfæri, náttúrulega
óvini og handaflið auk ýmiss konar
varnarefna.
Með ræktunartækni er t.d.
átt við jarðvinnsluaðferðir og
skiptirækt þar sem mismun-
andi tegundir eru ræktaðar
til skiptis í landinu. Ef sama
tegund er ræktuð ár eftir ár
á sama stað geta sjúkdómar,
meindýr eða illgresi sem
fylgja viðkomandi tegund,
magnast upp og valdið
vaxandi tjóni. Með því að
rækta mismunandi tegundir
til skiptis minnkar hættan á
slíku.
Með plöntukynbótum má
bæta þol plantna gegn
skaðvöldum og eru slíkar
kynbætur eitt helsta við-
fangsefni plöntukynbóta
víða um heim. Í sumum til-
vikum má eyða illgresi með
verkfærum sem rífa illgresið
upp eða brenna það.
Meindýrum má stundum
eyða með hjálp náttúrulegra
óvina sem sleppt er á akur-
inn eða í gróðurhúsið og
halda viðkomandi skaðvaldi
niðri. Þetta er töluvert notað
í gróðurhúsum hér á landi.
Þar sem matjurtarækt er
stunduð í smáum stíl er
sjálfsagt að reyta illgresi
með höndum og tína upp
snigla og annað sem þarf
að fjarlægja. Einnig er í
sumum tilvikum hægt að
nota dúka sem breiddir eru
yfir ræktunarlandið til að
hindra aðkomu skaðvalda.
Oft á tíðum duga ofantaldar
varnir þó ekki til og þarf þá
að grípa til varnarefna sem
vinna á viðkomandi skað-
valdi. Þó varlega sé farið
geta efnin alltaf borist annað
en til er ætlast og er hættan
jafnan mest við dreifingu
efnanna. Þetta gildir jafnt
um náttúruleg sem tilbúin
efni.
Náttúruleg eða tilbúin efni
Varnarefni sem framleidd eru í dag
eru af allt öðrum toga en þau sem
notuð voru áður fyrr. Þau eru gerð
með það fyrir augum að hafa sem
minnst áhrif á annað en viðkomandi
skaðvald og eru því oft á tíðum mjög
sérhæfð. Í landbúnaði má aðeins
nota tilbúin efni sem hafa fengið
viðurkenningu eftir strangt mat og
við matvælaeftirlit er fylgst með
leifum varnarefna og magn þeirra
mælt.
Þrátt fyrir þetta hefur notkun
varnarefna í landbúnaði verið gagn-
rýnd og oft bent á lífræna ræktun
sem mögulegan kost í stöðunni. Þar
gætir oft misskilnings. Þó svo að
ekki megi nota tilbúin varnarefni
í lífrænni ræktun má nota ýmis
náttúruleg varnarefni í þeirra stað.
Náttúruleg varnarefni geta hins
vegar verið mjög eitruð og geta auk
þess innihaldið óæskileg efni önnur
en þau sem eiga að vinna á skað-
valdinum. Því vaknar sú spurning
hvort betra sé að nota efni sem sér-
staklega hafa verið þróuð í ákveðnum
tilgangi, eða náttúruleg efni sem ekki
má breyta, hvorki hreinsa úr þeim
óæskileg efni né bæta öðrum við?
Við getum heimfært þetta upp á
heilbrigðiskerfið okkar. Hægt er að
minnka líkur á ýmsum sjúkdómum
með réttum lífsstíl. Þrátt fyrir góðan
lífsstíl getur fólk hins vegar veikst af
illvígum sjúkdómum. Hvort er betra
að þróa sértæk lyf með nýjustu tækni
til að hjálpa fólki eða nota eingöngu
jurtaseyði, jurtakrem og önnur nátt-
úruleg efni? Slík efni hafa hjálpað
mörgum, en eigum við ekki að nýta
þekkingu okkar og kunnáttu til fulls
í lyfjagerðinni?
Óhófleg notkun varnarefna er ekki
góð og það er allra hagur, bænda og
neytenda, að þróa landbúnaðinn
þannig að sem minnst þörf sé fyrir
notkun varnarefna. En það er mikil
einföldun að ætla að vandamál vegna
skaðvalda í landbúnaði leysist með
banni á notkun tilbúinna varnarefna.
Málið er flóknara en svo.
Heimildir:
Ames, B.N., Profet, M. & Gold
L.S., 1990. „Dietary pesticides
(99,99% all natural)“. Proc.
Acad. Sci. 87, 7777-7781.
Oerke, E.C. & Dehne, H.W., 2004.
„Safeguarding production-losses
in major crops and the role of
crop protection“. Crop protection
23, 275-285.
Guðni Þorvaldsson
Landbúnaðarháskóla Íslands
Sláttur á Hvanneyri.
Vandamál vegna illgresis er minna í landbúnaði á Íslandi en víða annars staðar.
Auðlind-Náttúrusjóður auglýsir
eftir umsóknum um styrki úr
sjóðnum fyrir árið 2012

Auglýst er eftir umsóknum um styrki til endurheimtar votlendis.
Hámarksfjárhæð styrkja fyrir hvert verkefni er kr 500.000.
Upphæð styrks getur numið allt að 50% hluta kostnaðar við
vinnu, tæki og kaup á aðföngum. Rannsóknarverkefni eru
almennt ekki styrkt.
Einungis verður tekið við umsóknum á þar til gerðum
Umsóknafrestur er til og með 10. mars 2012.
Umsóknir skal senda á
Auðlind-Náttúrusjóð,Stokkseyrarsel, 801 Selfoss.
í héraði hjá þér
Fóðurblandan Korngörðum 12 104 Reykjavík Sími 570 9800 Fax 570 9801 fodur@fodur.is www.fodur.is
Búfénaður skal
ávallt hafa aðgang
að saltsteini
FB Selfossi sími 570 9840 : FB Hvolsvelli sími 570 9850 : FB Egilsstöðum sími 570 9860
Borum eftir heitu og köldu vatni um allt land
Liprir í samningum og hagstætt verð.
Bændur - Sumarhúsaeigendur
Upplýsingar gefur Guðni í síma 864-3313
og í netfangi: bjarnastadirehf@gmail.com