Fréttatíminn - 11.03.2011, Qupperneq 22

Híbýlasaga alþýðu heillar þjóðar frá upphafi
K
ópavogstúnið geymir
minjar íslenskrar híbýla-
sögu frá landnámstíð og
er ákjósanlegt svæði fyr-
ir safn um þessa sögu,
segir í greinargerð Þorleifs Friðriks-
sonar sagnfræðings. Hann hefur, í
samstarfi við nokkrar arkitektastofur,
bent á möguleika svæðisins þar sem
fyrir eru tvær elstu og merkilegustu
byggingar í Kópavogi, annars vegar
gamli Kópavogsbærinn, sem byggður
var 1903, og hins vegar Kópavogs-
hælið sem reist var á árunum 1925-26
eftir teikningu Guðjóns Samúelsson-
ar, húsameistara ríkisins.
Ýmsar hugmyndir eru uppi um nýt-
ingu bygginganna og þessa svæðis,
eins og fram kom í Fréttatímanum ný-
lega. Þorleifur segir að skemmtilegt
samstarf hafi hafist milli sín og arki-
tektastofanna. Hugmynd um einstakt
safn, ekki aðeins hér á landi heldur
þótt víðar væri leitað, um híbýlasögu
alþýðu heillar þjóðar frá upphafi, hafi
verið komið til bæjaryfirvalda.
Síðast en ekki síst kofabyggðin
Hugmyndin kristallast um svæðið
norðan við þingstaðinn í Kópavogi,
stað sem sannarlega tengist sögu
þjóðarinnar. Í senn væri rakin híbýla-
saga íslensks alþýðufólks frá upphafi
byggðar hér á landi fram til loka 20.
aldar og byggingarsaga Kópavogs; frá
torfbæjum og heiðarbýlum sveita til
tómthúsa þegar þéttbýli fór að mynd-
ast, leiguhúsnæðis, kjallarabyggðar
og verkamannabústaða snemma á
20. öld, braggabyggðar stríðsáranna
og síðast en ekki síst kofabyggðar í
Kópavogi.
„Íslensk húsagerð er sprottin af
hugviti, reynslu og því efni sem fólk
hafði til að gera sér híbýli úr. Íslenski
torfbærinn er kannski, þegar öllu er á
botninn hvolft, merkari húsagerð en
gotneska kirkjan eða barokkhöllin,“
segir Þorleifur í greinargerð sinni.
Hann nefnir enn fremur að bygging-
arsaga Kópavogs sé sérstök. „Kópa-
vogur er eina bæjarfélagið á Íslandi
sem ekki byggðist upp í kringum
atvinnustarfsemi, heldur sem út-
hverfi frá Reykjavík,“ segir Þorleifur
og bendir á að híbýli fólks sem settist
þar að um og eftir seinna stríð hafi
ekki verið ólík híbýlum alþýðufólks
í Reykjavík á fyrstu áratugum 20.
aldar, þ.e. kofabyggð. „Þessi hús voru
einmitt „hallir“ hvunndagsfólks,“ seg-
ir Þorleifur. „Slík hús eru að hverfa og
týnast og lítið er gert til að varðveita
þá merku sögu bæjarins, sögu þétt-
býlismyndunar á Íslandi, sögu þjóð-
flutninga úr dreifbýli til þéttbýlis.“
Hugmynd Teiknistofunnar Traðar,
Kanon arkitekta, eitt A innanhúss-
arkitekta, MFF ehf. landslagsarki-
tekta og Þorleifs er að safn á Kópa-
vogstúni, frá gamla þingstaðnum
að Kópavogsbænum, verði opinn
vettvangur fólks til mennta, hvíldar,
starfs og afþreyingar. Það myndi
varpa ljósi á þjóðflutninga úr sveit á
möl og kallaðist því á við Vesturfara-
safnið á Hofsósi. „Það væri, að okkur
vitandi, eina safnið í Evrópu sem
gæfi heildstæða mynd af híbýlasögu
alþýðufólks frá landnámi til samtím-
ans,“ segir hann. Innst við Kópavog
eru rústir þingbúða og vestan við
hann hafa fundist leifar af kotbýli sem
gæti verið frá 9. öld. Þorleifur segir
að þarna mætti reisa nákvæma eftir-
líkingu búðanna og kotbæ eins og ís-
lensk þjóð bjó í um aldir.
„Kolaport“ landbúnaðarins
Aðrir miðpunktar svæðisins eru
Kópavogshælið og Kópavogsbærinn.
Þorleifur segir að með tilliti til sögu
Kópavogshælis sé það ákjósanlegur
Safnið
myndi
varpa ljósi
á þjóð-
flutninga
úr sveit
á möl og
kallast á
við Vestur-
farasafnið.
Hugmynd nokkurra arkitektastofa og sagnfræðings um einstakt safn á Kópavogstúni þar sem sjá mætti sögu torfbæja og heiðarbýla til tómthúsa, braggabyggða og
kofa þéttbýlis sem voru „hallir“ hvunndagsfólks. Miðpunktar svæðisins, Kópavogshælið og gamli Kópavogsbærinn, koma við sögu sem og „kolaport“ landbúnaðarins.
staður fyrir íslenska kvennasögu, bygg-
ingarsögu og sögu berkla og holds-
veiki, förunauta þjóðar frá því að vera
ein fátækasta þjóð Evrópu til velferðar-
samfélags. Kópavogsbærinn er hins
vegar gott dæmi um steinbæ. Sú útgáfa
minnir á stíl íslensks burstabæjar. Þar
mætti hugsanlega hafa opinn markað,
eins konar „kolaport“ landbúnaðarins.
Á sjálfu Kópavogstúninu, sem áfram
yrði opinn vettvangur, mætti jafnframt
endurbyggja dæmi um hús og híbýli
frumbyggja bæjarins, að mati Þorleifs.
Hann bendir einnig á að í Kópavogi
voru kampar stríðsáranna, Camp
Skeleton Hill, Camp Kórnes (Kársnes)
og Camp Bournemouth – og skipavið-
gerðastöð hersins. Þarna væri því hægt
að byggja einstakt safn bæjar og þjóðar.
Þorleifur segir að náttúrulegar að-
stæður og manngert umhverfi geri
þetta svæði að frábærum vettvangi til
að kenna æsku landsins söguna á lif-
andi hátt. Auk þess sé ósnortin fjara
neðan Kópavogstúns mikið djásn. „Slík-
ur staður myndi draga til sín fróðleiks-
þyrst fólk hvaðanæva af landinu.“
Jónas Haraldsson
jonas@frettatiminn.is
Á Kópavogstúni gæti
risið safn sem gæfi
heildstæða mynd af
híbýlasögu alþýðufólks
frá landnámi til sam-
tímans. Endurbyggja
mætti dæmi um hús
og híbýli frumbyggja
bæjarins.Kópavogs-
hælið gæti verið safn
kvennasögu, bygg-
ingarsögu og sögu
berkla og holdsveiki,
förunauta íslenskrar
þjóðar um aldir.
Tölvugerð mynd.
22 húsasaga Helgin 11.-13. mars 2011