Læknablaðið - 15.09.1983, Qupperneq 12

196
LÆKNABLAÐIÐ
verða annars að sjálfsögðu endalok mjög
margra sjúkdóma, t.d. hjarta- og lungnasjúk-
dóma o.s.frv., en þá er sjúkdómsgreining tengd
þeim sérstöku líffærum og þar með aðald-
ánarorsökin. lldisskortur í þessari merkingu
er sérstakur sjúkdómur burðarmálsbarna
(36.8 %) og deyja þau reyndar flest fyrir
fæðingu (87 %) vegna ótímabærs rofs á flutn-
ingsleiðum frá móður, um fylgju, til barns,
annars vegar og hins vegar vegna sjúkdóma
móður svo sem sykursýki, krampahneigðar
(með drepi í fylgju) og eiturlyfjaneyslu móður.
Á þessum grundvelli sbr. töflu 5 verður því öll
sjúkdómsmyndin í barninu, eins og hún kemur
fram og sýnt er á 4. töflu, að skoðast.
Eftirfarandi meinafræðileg einkenni eru lögð
til grundvallar sjúkdómsgreiningu:
I. Smáblæðingar undir þekju á yfirborði
margra innri líffæra.
II. Mjög aukin blóðfylling í líffærum, oft með
meiri eða minni blæðingum í lungum, heila
og hóstarkirtil.
III. Lungun full eða hálffull af aðkomuefni,
frumuflagni og fóstursaur úr legvatni vænt-
anlega vegna aukinna þarmhreyfinga og
öndunarátaka í streitu ildisskortsins.
Segja má að hér komi upp vafaatriði t.d.
lungnablæðing, sem í sjálfu sér væri næg
dánarorsök út af fyrir sig, en gæti verið af
völdum ildisskorts eða af völdum innöndunar
á blóði t.d. í fylgjulosi. Hér er erfitt að greina á
milli og því allt flokkað undir ildisskort enda
annað fátítt. Stundum kann einnig að leika vafi
á, hvað valdi blæðingu í heilahólf. Til greina
kemur ieki í háræðum vegna ildisskorts (drep)
en einnig leki vegna skyndilegra þrýstings-
breytinga í höfði við sitjanda- eða fótafæð-
ingu. Fullyrða má að allmikið hafi dregið úr
blæðingum í heilahólf svo og höfuðáverkum
eins og kemur fram í umræðum þar um.
Hin hliðin á þessu máli, þ.e. köfnun og
ildisskortur, sem gefið er yfirlit um í 5. töflu
kemur miklu betur fram en áður, þar sem
heimtur á fylgjum fara mjög batnandi. f>ar
með gefst betra færi en áður að greina
sjúkdóma í þessu þýðingarmikla flutningalíf-
færi fóstursins. Drep og aðrir hrörnunarsjúk-
dómar fylgju, auk ýmissa afbrigða á belgjum,
æðum og streng, víkka mjög þekkingarsvið,
svo að meinafræðileg sjúkdómsgreining verð-
ur stórum öruggari og vafaatriðum fækkar.
Meðfæddir vanskapnaðir (congenital malfor-
mations). Hér eru aðeins skráðir þeir gallar
sem eru sýnilegir með berum augum og leiða
til bana innan þeirra tímamarka, sem teljast til
burðarmáls þ.e. andvana fædd börn og þau
sem deyja innan viku frá fæðingu. Þetta er
afmarkaður efniviður sem gerir mögulegan
samanburð tímabila og staða ef vandlega er
»síað«. Þannig kemur nú í ljós, að þessum
meðfæddu göllum hefur fjölgað síðan fyrsta
könnunin var gerð hér 1955-1964. Það hefur
fjölgað úr 14 af hundraði allra burðarmáls-
krufninga í 20 af hundraði. Fyrri hundraðs-
talan var nánast alveg sú sama í nágranna-
löndum samkvæmt hliðstæðum könnunum
þess tíma (4). Sbr. 3. og 7. töflu.
Það yrði of langt mál að rekja hinar margvís-
legu, hugsanlegu orsakir vanskapnaðar eða af-
brigðilegs fósturþroska, en hér verður aðeins
lítillega minnst á litningagalla, sem talið er að
valdi æði mörgum vansköpnuðum og miklu
fleiri heldur en fram kemur í skýrslum, þannig
að sumir fræðimenn telja að 78 af hundraði
alls getnaðar farist í »fósturlátum«, oft það
snemma, að hvergi komist á skrá (Roberts &
Lowe) (10). Því er stundum haldið fram að
þessi tíðu fósturlát snemma á meðgöngutíma
séu vörn náttúrunnar gegn því, að vonlaus eða
dauðvona fóstur komist áfram, jafnvel til
fullrar meðgöngu og gegn útbreiðslu óheppi-
legra erfðaeiginleika. Víða fara nú fram rann-
sóknir á litningatruflunum, þar á meðal hér á
landi (Jensson og fl. 1976) (11). Þó leiða þessar
rannsóknir aðeins í ljós toppinn á þeim stóra
ísjaka sem er vanskapnaðir af völdum litn-
ingatruflana.
Það er og kunnara en frá þurfi að segja, að
veirusjúkdómar svo sem rauðir hundar
snemma á meðgöngutíma geta valdið van-
skapnaði svo að réttlæti fóstureyðingu. Til
þess að draga úr hættu þeirri sem fóstri kann
að stafa af rauðum hundum hefir hin síðari
ár verið hafin herferð gegn sjúkdómnum með
víðtækum ónæmisaðgerðum á konum. Það
mál hófst hérlendis með bréfi borgarlæknis í
desember 1975 til landlæknis sem leiddi til
fyrrnefndra aðgerða (12).
Meðfæddir gallar í miðtaugakerfinu eru enn
sem fyrr megin hluti allra skráðra vanskapn-
aða, sem að bana verða innan 7 daga. Hér er
um að ræða all mikið fleiri kvenkyns en
karlkyns börn eins og fyrr segir. Þessi mis-
munur er enn meira áberandi í heilaleysi
(anencephaly) og hryggrauf (spina bifida), en
það eru gallar sem rekja má til truflana á
lokun taugapípu, en þar er hlutfallið 4:1. Ekki