Læknablaðið - 15.12.1989, Blaðsíða 18

390
LÆKNABLAÐIÐ
Við hvers kyns lyfjanotkun verður að meta
hættuna á aukaverkunum á móti því gagni
sem lyfin gera. Gagnsemi geðlyfja réttlætir
notkun flestra þeirra. Þau eru yfirleitt ekki
sértæk og hafa því oft ýmsar aukaverkanir.
Aðeins benzódíazepín virðast hafa tiltölulega
sértæk áhrif á miðtaugakerfið og lítil áhrif
á önnur kerfi (7). Þrátt fyrir ávanahættu og
hættu á fráhvarfseinkennum, jafnvel eftir
venjulega lækningaskammta (8), voru þau
til skamms tíma talin virkust og öruggust
kvíðastillandi lyfja. En þau draga hvorki úr
geðdeyfð né verkjum (9), nema óbeint vegna
vöðvaslökunar að undanteknu alprazolam
sem hefur einhver áhrif á geðdeyfð. Það
hefur þó svipaðar aukaverkanir og önnur
benzódíazepínlyf (10). A allra síðustu árum
hefur komið fram nýtt óskylt kvíðastillandi
lyf, Buspirone, sem ekki er talið hafa
aukaverkanir benzódíazepínlyfjanna (11, 12).
Framtíðin á þó eftir að skera úr um örlög
þess.
Verulegur hluti þess hóps, sem leitar lækna
vegna minni háttar geðkvilla, er fyrst og
fremst hrjáð af einhvers konar geðdeyfð og
þarfnast aðstoðar hennar vegna. Algengi
geðdeyfðarkvilla meðal fullorðinna er
víðast hvar á bilinu 4-7% (13). Þó að
heilsugæslulæknar telji geðkvilla ekki ástæðu
nema 5-6,5% samskipta sinna við sjúklinga
(14, 15) með einni undantekningu, þar sem
þetta voru 9,2% (16), er algengi geðkvilla
miklum mun meira. Við skimpróf, sem
framkvæmt var 1974 hjá fólki á aldrinum 20-
49 ára, reyndist algengið um 20% (17). Margir
aðrir hafa áætlað algengið 14-21% bæði við
skimpróf og nánari rannsóknir (18). Sé algengi
geðkvilla svona hátt, er þá nokkuð athugavert
við að algengi geðlyfjaávísana handa fullorðnu
fólki sé 7-8% (1)? Heilsugæslulæknar í
dreifbýli afgreiddu 83% samskipta vegna
geðkvilla með lyfseðli (14) á árinu 1974. í
öðrum athugunum kom í ljós, að 15-19%
lyfjaávísana heilsugæslulækna er á lyf sem
verka á miðtaugakerfið (15), væntanlega
geðlyf að tveimur þriðju hlutum (19).
Algengi geðkvilla er heldur meira hjá ungu
fullorðnu fólki en eldra (20, 21). Hins
vegar eykst hlutfallslegur fjöldi þeirra sem
fá geðlyf með hækkandi aldri (1, 20, 21).
Þrátt fyrir þetta misræmi hafa menn, eins
og vænta mátti, fundið mikil tengsl milli
andlegrar (20, 21) og líkamlegrar vanheilsu
og geðlyfjanotkunar (22, 23), ekki hvað síst
langtímanotkunar (24-26). Lyfjanotkun fylgir
þannig sjúkdómshegðun fyrst og fremst.
Hún er ekki til að draga úr félagslegum
óþægindum, þó að sumir hafi viljað líta á
geðlyfjagjöf sem samfélagslegt stýritæki
og skýra mismunandi lyfjanotkun kynjanna
þannig (27).
Til þess að reyna að gera sér frekari grein
fyrir geðlyfjanotkun hér á landi höfum við
borið algengi geðlyfjaávísana, sérstaklega
ávísana á róandi lyf og geðdeyfðarlyf 1984,
saman við algengi minni háttar geðkvilla á
því ári samkvæmt skimprófi sem notað hefur
verið í tveimur rannsóknannna sem vitnað
er til hér að framan (20, 21). Þetta próf er
til í nokkrum mislöngum útgáfum og hefur
reynst vel til að áætla algengi minni háttar
geðkvilla (28). Sú útgáfa, sem notuð var í
áðumefndum rannsóknum og notuð var hér, er
með 30 spumingum með fjórum mismunandi
svarmöguleikum eftir því hve mikil einkennin
eru. Sértækni prófsins er því meiri því fleiri
stig sem notuð eru til að ákveða hverjir eru
sjúkir. Fundvísin (næmið) er hins vegar meiri
því færri stig sem notuð eru niður að einu.
Höfundur prófsins fann hæfilegt jafnvægi milli
fundvísi og sértækni með því að telja þá sem
fengu fjögur stig eða fleiri með geðkvilla
og er þeirri reglu fylgt hér. Við athugun á
notagildi listans til að greina geðkvilla á
heilsugæslustöð í Reykjavík reyndust fæstir
ranglega flokkaðir með því að telja þá, sem
vom með þrjú eða fleiri stig, með geðkvilla
(29). Erlendu rannsóknimar, sem vitnað er í
hér að framan, miðuðu hins vegar við fimm
eða fleiri stig.
AÐFERÐ OG EFNIVIÐUR
í mars 1984 vom allir lyfseðlar með
geðlyfjum, sem Sjúkrasamlag Reykjavíkur
greiddi, skráðir eins og áður er lýst (1).
Samtals var skráður 6371 lyfseðill sem 4818
manns fengu. Þetta sama ár var gerð athugun
á áfengisneysluvenjum Islendinga á aldrinum
20-59 ára með því að senda 3,7% úrtaki
fólks á þessum aldri spumingalista. Auk
spuminga um áfengisnotkun og einkenni
um misnotkun var áðumefnt skimpróf lagt
fyrir til þess að kanna geðheilsu þátttakenda.
Því miður svöruðu ekki nema 60% úrtaksins
spumingalistanum, ekki náðist til 20%, 13%
neituðu þátttöku og 7% dvöldu erlendis eða