Læknablaðið - 15.12.1989, Blaðsíða 44

410
LÆKNABLAÐIÐ
notið tannlæknisþjónustu fyrir 10 ára aldur,
er meir en ferfalt hærra og meir en þrefalt
hærra meðal karlanna, heldur en þeirra, sem
voru á áttræðisaldri, tafla 1(1). Athyglisvert
er, að ekki virðist hér marktækt samband á
milli aldurs við fyrstu heimsókn og þess hvort
konumar urðu síðar tannlausar í öðmm eða
báðum gómum, þótt niðurstöðumar meðal
kvenna séu nær því að vera marktækar en
meðal karla (1).
Grabowski komst að annarri niðurstöðu
í rannsókn sinni á fólki yfir 65 ára aldri
á Sjálandi, þar sem fram kom, að fleiri
vom tenntir af þeim, er fyrr höfðu farið
til tannlæknis í æsku (2). An efa óx hluti
Hjartavemdarkvenna upp utan Reykjavíkur
og átti því óhægara um vik að sækja sér
þjónustu. Þessi hópur dregur því vafalítið
meðaltalið niður.
Þær sem leituðu reglulega til tannlæknis
meðan á skólagöngu stóð voru að jafnaði
betur tenntar og er það samband mun sterkara
en hjá körlunum. Þetta sést á því, að 55,3%
þeirra kvenna, sem alls ekki sögðust hafa
íeitað til tannlæknis á skólaaldri, vom
tannlausar. Meðal karlanna var þetta þó enn
meira áberandi eða 82,8% tannlausir af þeim,
sem ekki höfðu leitað til tannlæknis reglulega
á skólaámm (1). Svipaðar niðurstöður hafa
fengist annars staðar á Norðurlöndum (20).
I fjölda ára var það hugmynd Islendinga,
að tennur mundu ekki endast alla ævina, og
gervitennur yrðu ekki umflúnar fremur en
örlögin og væm jafnvel eftirsóknarverðar fyrir
ungt fólk.
Ekki verður þó litið fram hjá því, hve fáir
tannlæknar voru starfandi á landinu í æsku
þessa fólks eins og áður er að vikið auk
félagslegra og landfræðilegra aðstæðna (12,
17). Rise hefur meðal annars bent á hliðstæður
í rannsóknum sínum á ellilífeyrisþegum í
Noregi (3).
Spurt var að því, hvenær konumar hefðu farið
síðast til tannlæknis. Aðeins 42,5% segja
meira en tvö ár frá meðferð, og tæp 36%
telja meira en fimm ár um liðin. Þetta eru
nánast sömu tölur og fyrir karlana (1). Eins
og vænta mátti af áður greindum ástæðum er
þetta hlutfall þó hærra en í póstkönnuninni
(12).
Samkvæmt danskri könnun, sem að því leyti
var frábrugðin þessari, að spyrill spurði
og skráði svörin, sögðu 48,9% tenntra og
11,4% tannlausra 65 ára og eldri að minna
en tvö ár væru liðin frá seinustu heimsókn
til tannlæknis (2). Af Hjartavemdarkonunum,
sem fylltu út spumingalistann sjálfar, sögðu
52% tenntra og 20,5% tannlausra minna en
tvö ár frá seinustu heimsókn.
Ferðum til tannlæknis fer fækkandi með
aldrinum, enda eykst tannleysið að sama
skapi, eins og hjá körlunum (1, 11, 12). Rise
og fleiri hafa bent á það, að tannleysi og
eftirstandandi fjöldi eigin tanna skiptir ef til
vill ekki minna máli en aldur fyrir það, hvort
menn fara til tannlæknis. Þeir sem eitthvað
hafa af eigin tönnum em mun líklegri til þess
að leita eftir þjónustu. Slíkt hefur nú einnig
komið í ljós hérlendis, myndir 2 og 3 (1-4, 7,
11, 12, 20). Hér ber einnig að hafa í huga, að
fólki hættir oft til að vanmeta tíma, einkum
ef langt er um liðið. Auk þess má ætla að
einhverjir telji viðeigandi, að ekki sé of langt
um liðið og svari samkvæmt því (5, 6, 19).
Algengt er að eldra fólk notfæri sér lítið
tannlæknisþjónustu (1,3, 5-8, 12). Víða
um lönd hefur verið reynt að breyta þessu.
Aukin þekking á vandanum, menntun, bætt og
sársaukaminni þjónusta, efnahagsleg velferð
og almannatryggingar hafa stuðlað að auknum
áhuga eldra fólks á þessum málum.
Um öll Norðurlönd hefur sókn í
tannlæknisþjónustu aukist, enda ljóst, að fólk
með fleiri tennur þarfnast meiri þjónustu en
fólk með fáar eða engar tennur (1, 2, 4, 9, 10,
12).
Aukin fræðsla og bætt þjónusta mun án efa
leiða til þess, að fleiri halda tönnum sínum
til efri ára. A það hefur verið bent, að slíkt
getur verið vafasamur ávinningur, ef ekki
fylgir nægileg þjónusta við eldri einstaklinga
(1, 3, 9, 11, 12), þar eð hæfni til að venjast
gervitönnum fer minnkandi með aldrinum. Það
er nauðsynlegt að hafa hugfast við skipulag
heilbrigðisþjónustu fyrir aldraða, að seinkun
tanntaps er ekki takmark í sjálfu sér, heldur
það, að fólk haldi tönnum sínum til æviloka
og gervitennur heyri undantekningum og
sögunni til.
Einungis 6,3% viðurkenndu talsverðan eða
mikinn ótta eða kvíða við heimsóknir til