Læknablaðið - 15.12.1989, Blaðsíða 21

LÆKNABLAÐIÐ
393
ára, en fer heldur minnkandi meðal kvenna.
Fjöldi misnotenda er einna mestur í yngsta
aldurshópnum (33). Þó að margt sé líkt
með faraldsfræði áfengismisnotkunar og
taugaveiklunar og sá munur, sem er á tíðni
þessara kvilla milli kynja, hverfi ef þeir eru
teknir saman, og þó að ýmislegt bendi til að
þeir eigi sér að einhverju leyti svipaðar orsakir
(34), er óvarlegt að ætla að áfengisnotkun
komi í stað notkunar á róandi lyfjum. Þvert á
móti virðist sums staðar vera jákvæð fylgni
á milli þessa, þannig að á svæðum eða í
löndum, þar sem áfengisneysla er mikil,
sé notkun róandi lyfja einnig mikil (35). í
Bandarikjunum reyndust konur, sem notuðu
róandi lyf, nota oftar áfengi en aðrar konur,
en karlar sjaldnar. Þó að konur noti meira
áfengi á síðari árum en áður og karlar jafnvel
minna (30), fá mun fleiri konur ávísanir á
róandi lyf en karlar (1, 36).
Það er ljóst, að róandi lyfjum er í mjög
litlum mæli ávísað handa ungu fólki og
langtum minna heldur en ætla mætti miðað
við algengi geðkvilla meðal þess. Sama
gildir um geðdeyfðarlyf. í könnun á ástæðum
samskipta við heilsugæslulækna utan þéttbýlis
á árinu 1974 kom í ljós, að aðeins 0,3% fólks
á aldrinum 20-29 ára hafði geðsjúkdóm sem
aðalástæðu samskiptanna (14). Samkvæmt
því er líklegt að ekki leiti læknis nema mjög
lítill hluti þess stóra hóps, sem finnst með
geðkvilla við skimpróf. Ef gert er ráð fyrir
að hver sjúklingur á þessum aldri leiti ekki
heimilislæknis oftar en einu sinni í mánuði
og að 83% samskipta vegna geðsjúkdóma
ljúki með lyfseðli, svarar það til að algengi
geðlyfjanotkunar sé í kringum 1% á mánuði,
sem er sambærilegt við það sem fannst í
þeirri athugun sem hér hefur verið skýrt frá.
Með sama hætti má áætla, að mánaðarlegt
algengi geðlyfjanotkunar í sambandi við
geðkvilla sé 4,3%, en reyndist 6,7% fyrir
róandi lyf, en 9% fyrir öll geðlyf í Reykjavík
1984. Um 60% sjúklinganna fengu lyf hjá
heimilislæknum sem svarar til að algengi
geðlyfjanotkunar, sem þeir stofna til, sé
5,4%. Að gefnum þessum óvissuþáttum er
algengi geðlyfjanotkunar í Reykjavík 1984
svipað og það var í dreifbýli 1974. Hvort af
þessu megi ráða að betra samræmi sé milli
geðlyfjaávísana og greininga heimilislækna
en ætla mætti samkvæmt þeim athugunum,
sem vikið var að í inngangi (3, 15), verður
ekki ráðið með því að þær athuganir tóku yfir
lengri tíma, 6 eða 12 mánuði.
Ekki verður sagt af þessum niðurstöðum að
róandi lyfjum og geðdeyfðarlyfjum sé of
haldið að ungu fólki. Ætti það jafn greiðan
aðgang að slíkum lyfjum og verkjalyfjum,
sem fást án lyfseðils, er sennilegt að notkun
unga fólksins væri meiri en raun ber vitni
(37). Þó að ekki séu aðgengilegar haldbærar
tölur um notkun róandi lyfja hjá ungu fólki
fyrir 40 árum eða meira, er ekki grunlaust
um að notkun á brómsamböndum, sem
hægt var að fá án lyfseðils, hafi verið
töluverð. Sennilegt er að óþarflega margir
fái róandi lyf eftir fertugt (4). Hins vegar
er hugsanlegt að fleiri gætu haft gagn af
geðdeyfðarlyfjum en fá þau nú. Þetta þarfnast
nánari faraldsfræðilegra rannsókna þar sem
bomar eru saman sjúkdómsgreiningar, eðli
einkenna og gangur hjá fólki sem fær lyf og
fólki sem fær aðra meðferð eða hugsanlega
enga meðferð. Þunglyndissjúkdómar eru mjög
algengir og talið að þeim hafi ekki verið
nægur gaumur gefinn, hvorki að því er varðar
vamir né meðferð (38, 39).
Ahyggjurnar af notkun benzódíazepínlyfja
tengjast fyrst og fremst vitneskjunni um að
fólk geti orðið háð þeim, jafnvel við notkun
í venjulegum lækningaskömmtum (8) og
samhenginu við notkun annarra vímugjafa,
auk áhrifa sjálfshjálparhópa og breytinga
á lífsstfl (40). Hér við bætast svo truflanir
á vitrænni hæfni, eins og einbeitingu (41)
og minni (42). Þessar aukaverkanir verður
auðvitað að vega og meta á móti gagnsemi
lyfjanna. Hollister (7) telur að gagnsemi þeirra
vegi upp ávanahættuna, en Tyrer (43) telur
gagnsemi við langtíma notkun varla næga
miðað við ávanahættuna og þær truflanir sem
lyfin geta valdið á vitrænni starfsemi. Hann
bendir þó á, að fjölda sjúklinga sé enn ekki
hægt að bjóða neina fullnægjandi meðferð
í staðinn. Aðrir benda á, að ávanahættan
sé kannski ýkt. Mjög oft sé gætin ávísun
benzódíazepínlyfja sú meðferð sem velja
beri (44). Einnig hefur verið bent á að
langtímanotendur, sem eru háðir lyfjunum,
hafi oft fengið ónóga meðferð við geðkvillum
sínum (42). Hins vegar hefur líka verið bent
á, að fyrir suma sjúklinga með langvinnan,
alvarlegan kvíða séu kvíðastillandi lyf jafn
nauðsynleg og insúlín fyrir sykursjúka. Slíka