Læknablaðið - 15.12.1989, Blaðsíða 56

422
LÆKNABLAÐIÐ
eldri og hafði eytt tveimur árum í sémám
í handlækningum. Það hentaði því engum
veifiskötum að setjast í sæti hans.
Á þessum tíma var húsakosti landsmanma
og almennum hreinlætishugmyndum
mjög ábótavant og sem afleiðing þessa
og almennrar fátæktar voru hér landlægar
holdsveiki, berklaveiki og sullaveiki og
sugu merginn úr landsmönnum ásamt
bráðu sóttunum taugaveiki, bamaveiki og
lungnabólgu. Ungbamadauðinn á þessum árum
var 120 pro mille. Ofan á þetta bættist svo lús
og njálgur til að krydda tilveru þjóðarinnar.
Guðmundur Hannesson lét strax að sér kveða
í Skagafirði og var honum vel tekið vegna
einurðar sinnar og eðlislægrar manngæzku svo
og fágætlega góðs árangurs í handlækningum.
Honum varð dæmi forvera síns og nafna
hvatning til dáða, enda hafði hann fullan
metnað til að fylla sæti hans með sóma. Hann
hafði aldrei séð holskurð, fyrr en hann fór að
gera þá sjálfur, og á tveimur árum skar hann
11 manns á hol, líklega flesta við sulli með
aðferð Volkmans, sem nafni hans hafði innleitt
hérlendis. Árangur varð í flestum tilvikum
góður, en fylgjum nú frásögn hans sjálfs,
sem lýsir vel ýmsum eiginleikum hans: »Við
seinasta sullasjúkling minn, gamla kjarkgóða
konu úr Húnavatnssýslu, varð ég fyrir sérstöku
óhappi. Ég gerði skurð í 2 atrennum, skar
fyrst sundur magálinn og saumaði sullkúluna
við hann, brenndi svo gat á sullinn eftir
nokkra daga. Þá hafði, þótt ég yrði þess ekki
var, gamarjaðar brotizt út í sárið og gat komið
á gömina við síðari aðgerðina. Kom brátt í
ljós, að saur gekk út í sárið, mér til mikillar
skelfingar. Eftir nokkra bið reyndi ég að
lagfæra þetta með skurði, en tókst það ekki.
Nú stóð svo á, að ég var að fara úr héraðinu,
svo ég gat ekki stundað sjúklinginn lengur eða
gert frekari tilraunir. Nú stóð svo á, að skip
var að fara til Skotlands. Ég greip þá til þess
ráðs að útvega konunni far með skipinu, gaf
henni farareyri og skrifaði rækilega með henni
til Royal Infirmary í Edinborg. Skotamir tóku
vel á móti konunni og skrifuðu mér síðar, að
það hefði farið fyrir sér eins og mér. Þeir
hefðu fyrst reynt að loka gamagatinu með
skurði en það mistekist, en svo hefði allt gróið
af sjálfu sér og konan komizt til fullrar heilsu.
Þóttu mér þetta góð tíðindi. Konan fór síðan
heim og leystu Skotar hana út með gjöfum.
Á heimleiðinni kom hún til Akureyrar, og
hafði séra Matthías tal af henni. Hafði hún
lært margt í þessum leiðangri, en kynlegar
voru hugmyndir hennar um ýmislegt. Þannig
sagði hún, að Skotar byggju í hömmm, sem
þeir hefðu holað að innan, en götumar væru
stóreflis gljúfur, einnig gerð af mannahöndum.
Henni þóttu Skotar vænt fólk og vel innrætt
en furðanlega ókurteisir. Kvað hún þá hafa
kallað hjúkrunarstúlkuna «meri» (Mary) og
hefði hún þó verið bezta stúlka.« (5)
í bókinni »Saga Sauðárkróks« segir
Kristmundur Bjamason: »Mælt er, að
Guðmundi Hannessyni væri fátt ómáttugt, er
hann beitti hnífnum, en sumum þótti minna
koma til kenja hans varðandi heilsuvemd.
Hann var með ýmiss konar «nýmóðsins
tiktúrur», og þær kostuðu hreppinn peninga.«
(6) Hér á höfundur við lagfæringar þær
á vatnsbóli staðarins, sem Guðmundur
gekkst fyrir að ráðist var í, en áður var
það óvarið fyrir hvers konar mengun frá
skepnum og rusli, er þangað fauk. Hánn
barðist og fyrir byggingu sjúkrahúss, en fékk
ekki um þokað. Hins vegar tók gullsmiður
Skagfirðinga sjúklinga á heimili sitt og
hjúkraði húsfreyja hans þeim, og í húsi hans,
sem enn stendur, hafði Guðmundur skurðstofu
sína. Á þessum ámm trúði fólk því, að við
hverjum sjúkdómi væri einhver ákveðin
lækning í formi mixtúm eða einhvers lyfs,
jafnvel plásturs, en trúði minna á forvamir,
skurðaðgerðir eða sjúkrahúsbyggingar.
Sporgöngumaður Guðmundar á Sauðárkróki
varð Sigurður Pálsson frá Hjaltabakka í
Húnaþingi, og var hann bróðir Áma prófessors
Pálssonar. Kristmundi farast svo orð í
Sauðárkrókssögu sinni: »Sigurður læknir
naut svo óvenjulegra mannheilla, að slíks
munu fá dæmi í Skagafirði. Sjúklingar hans
gátu þess, að návist hans hefði orðið þeim
mikill þrautaléttir, þótt ekki kæmi til aðgerða.
Hann var hress í anda, þelhlýr, bar með sér
sólskin að sjúkrabeði. Hins vegar er í sögnum,
að Guðmundur Hannesson og síðar Jónas
Kristjánsson hafi bölvað hressilega, tvinnað og
þrinnað, er þeir fengust við smærri aðgerðir,
- sjúklingunum til hugarléttis og gaf góða
raun. Virðast því báðar aðferðimar gagnlegar,
aðalatriðið að sýna ekki tilfinningaleysi.« (7)
Goðmundur var manna hreinlyndastur, en
engum blandaðist hugur um góðvild hans. Og
enn segir Kristmundur Bjamason: »Sagt var
um Guðmund lækni, að hann léti sér ekkert