Læknablaðið - 15.09.1991, Blaðsíða 35

LÆKNABLAÐIÐ 1991; 77: 273-6.
273
Gunnar Helgi Guömundsson
GÆÐAMAT í HEILSUGÆSLU
Gœðamaí (quality assessment) er nýlegt
hugtak innan læknisfræðinnar. Hér er
einfaldlega átt við hvemig við metum
gæði heilbrigðisþjónustu. Annað hugtak
er gæðatrygging (quality assurance), sem
er víðtækara því það nær yfir matið sjálft,
eftirlit með því að það eigi sér stað og að
markmiðum mats hafi verið náð. Hér á eftir
verður aðallega fjallað um hugtakið gæðamat.
Lengi var talið að gæðaeftirlit þyrfti ekki
að ræða sérstaklega varðandi lækna og
heilbrigðiskerfið, þar sem nánast væri gengið
út frá þeirri staðreynd sem vísri að starfið
væri unnið vel yfir einhverjum lágmarksstaðli.
Læknar hafa líklega stuðlað að þessari hugsun
með því að láta almenning finna bæði beint
og óbeint að starf þeirra væri hafið yfir
gagnrýni. Mikil uppbygging og tæknivæðing
hefur átt sér stað innan heilbrigðiskerfisins
meðal vestrænna þjóða síðustu áratugi.
Fjármagn sem veitt er til heilbrigðismála hefur
margfaldast og er nú eytt allt að 10% af vergri
þjóðarframleiðslu til þessa í mörgum löndum.
Því er von að einhverjir spyrji hvernig þessum
peningum sé varið og um leið hver séu gæði
þjónustunnar?
í fyrstu var talið að góð húsakynni, aukin
tækni og bætt menntun starfsmanna tryggði
gæði, en síðar kom í ljós að svo þurfti ekki
að vera eins og fjallað verður nánar um
hér á eftir. Bandaríkjamenn riðu fyrstir á
vaðið með að meta gæði sjúkrahúsa og fleiri
heilbrigðisstofnana um 1950 og hafa gert það
síðan með einum eða öðrum hætti (1).
Margir telja að í byrjun hafi hvatinn
vestanhafs verið auknar lögsóknir á hendur
læknum og heilbrigðisstofnunum og síðar
kröfur almennings um góða þjónustu. í dag
Frá Heilsugæslustööinni Fossvogi.
telja læknasamtök víða erlendis að gæðamat
sé mikilvægur þáttur í heilbrigðiskerfinu.
Fyrir um 20 árum var fyrst farið að skilgreina
og koma fram með þá hugmyndafræði,
sem liggur að baki gæðamati. Hefur þar
verið fremstur í flokki bandaríski læknirinn,
Avedis Donabedian. Hann hefur sett fram þá
kenningu að megin kjami skilgreiningar á
gæðum læknisþjónustu sé jafnvægið á milli
bættrar heilsu og hugsanlegrar áhættu eða
skaða, sem lækningamar gætu valdið (2).
Undir þetta hafa fleiri tekið og sýnt hefur
verið fram á að á ákveðnu stigi þá batnar
ekki árangur lækninga (outcome), sama
hve miklum fjármunum er eytt og þegar
fjárútlát eru komin í tiltekið hámark þá geti
það í vissum tilvikum skaðað sjúklinga (3).
Donabedian hefur einnig lagt áherslu á að við
gæðamat gefi menn jafnt gaum að tæknilegri
læknisfræði og læknislistinni (art of care).
FLOKKUN GÆÐAMATS
Nauðsynlegt er að fara nokkrum orðum um
aðferðafræði við gæðamat (4). Fyrst er talað
um ákveðnar leiðir til að tryggja gæði í
heilbrigðisþjónustu. Þessar leiðir flokkast í:
1. Almennar leiðir. a) Lækningaleyfi.
b) Viðurkenning á sjúkrastofnunum. c)
Sérfræðiviðurkenningar.
2. Séríœkar leiðir. a) Nefndir, sem
fylgjast með læknum í starfi t.d á
heilbrigðisstofnunum. b) Lögsóknir. c) Mat
sjúklinga á þjónustu.
Þá eru vissar aðferðir innan þessara leiða
til að meta gæði. Þær nefnast: Umgjörð
(stmcture), framkvcemd (process) og árangur
(outcome).