Læknablaðið - 15.09.1991, Blaðsíða 36

274
LÆKNABLAÐIÐ
Mat á umgjörð: Hér er verið að meta
húsakynni, aðstöðu, tæki, skipulag þjónustu
og menntun starfsfólks.
Mat á framkvæmd: Mat á því hvernig starfið
er unnið.
Mat á árangri: Mat á hvað gerist með
sjúklinginn eftir að hann fer frá lækninum.
Aðferðimar eru nokkurs konar tæki við matið.
Við val á leiðum er verið að nota tækin til að
reyna að stjóma. Aðferðirnar má líta á sem
vísindalega nálgun við matið, en leiðimar eru
stjómunarlegs eðlis. Almennt má segja að
umgjörðaraðferðin sé notuð innan almennu
leiðarinnar. Hins vegar er framkvœmdar-
og árangursaðferðum beitt innan sértæku
leiðarinnar.
Við aðferðirnar þrjár hafa verið sett fram
skilmerki við matið:
1. Skýr skilmerki (explicit criteria). Hér er
ákveðið fyrirfram og skráð niður hvaða
atriði á að skoða við gæðamatið og hvaða
lágmarksstaðal þarf að uppfylla. Svo dæmi
sé tekið má nefna að við mat á hæfni læknis
er talið að við almenna skoðun á sjúklingi
eigi læknirinn að mæla blóðþrýsting. Ef
sjúkraskráin er notuð við matið athugar
matsmaðurinn hvort blóðþrýstingsmæling sé
skráð.
2. Dulin skilmerki (implicit criteria). Hér
er ekkert skráð fyrirfram af þeim, sem
framkvæmir matið. Til að framkvæma matið
er valinn einhver sem menn treysta til þess,
en hann einn ákveður hvað sé gott og hvað sé
slæmt.
BEITING GÆÐAMATS
Um langt skeið hefur verið ágreiningur
um mismunandi vægi aðferðanna þriggja,
umgjörðar, framkvæmdar og árangurs við
mat á heilbrigðisþjónustu. Flestar rannsóknir
hafa beinst að framkvæmd og árangri og eru
deildar meiningar um hvort teljist merkilegra.
Staðreyndin er sú að báðar aðferðimar þær
eru góðar svo langt sem þær ná. Gallinn við
rannsóknir á árangri er að þær er oft erfitt
að framkvæma, þær eru tímafrekar og oft óvissa
varðandi orsakasamhengi. Við gæðamatið
hefur því framkvæmd verið mikið notuð og í
því skyni hefur verið notast við sjúkraskýrslur,
en nýlega er mikill og vaxandi áhugi á því
að fylgjast með heilbrigðisstarfsmönnum í
daglegu starfi og meta hæfni þeirra. Þetta
er kallað skoðun (audit). í þessu skyni hafa
fagfélög heimilislækna í Bretlandi og víðar
haft áhuga á að bjóða meðlimum sínum
upp á slíkt gæðamat með því að skipuleggja
heimsóknir skoðunarmanna. Slíkt mat
hefur verið kallað aðkomumat (extemal
audit). Andstætt svonefndu heimamati
(intemal audit), þar sem starfsbræður
framkvæma matið hver hjá öðmm, til dæmis á
heilsugæslustöð og skoðunin getur verið fólgin
í að fara yfir sjúkraskrár. Hér getur verið um að
ræða sjálfsmat (self audit) eða starfsbræðramat
(peer audit).
Gæðamati er einnig hægt að beita við
aðra þætti, er snerta hæfni lækna, til
að mynda menntun lækna, sérmenntun,
símenntun, hæfni til að kenna og loks til að
viðurkenna kennslustað. Einnig hafa komið
upp hugmyndir hjá heimilislæknafélögum
vestanhafs að hafa mismunandi félagsaðild
eftir menntun og hæfni. Þá hefur og verið
talað um að meta hæfni lækna við að reka
læknastofur eða heilsugæslustöðvar.
Margir læknar telja að þeir muni verða í
vaxandi samkeppni við starfsbræður sína og
einnig annað heilbrigðisstarfsfólk svo sem
hjúkrunarfræðinga. Þá finna þeir einnig að það
er aukinn þrýstingur á þá að þeir sýni hinu
opinbera kerfi, sem borgar brúsann, fram á
árangur í starfi.
Segja má að það séu þrír aðilar, sem
vilja fylgjast með gæðum þjónustunnar. í
fyrsta lagi ríkisvaldið, sem borgar megin
kostnaðinn við heilbrigðisþjónustuna. I
öðru lagi almenningur, sem nú er meira
meðvitaður um að læknisþjónusta er ekki öll
af sama gæðaflokki og oft hefur fólk mjög
ákveðnar skoðanir á hvemig þjónustan á að
vera. I þriðja lagi læknamir sjálfir, sem eru
metnaðarfyllri en áður og um leið er vaxandi
fjöldi lækna þeirrar skoðunar að gæðamat
verði að eiga sér stað.
GÆÐAMAT í HEILSUGÆSLU
ERLENDIS
I Bretlandi hefur verið rætt um gæðaeftirlit
á vegum heimilislæknafélagsins, þar sem
fulltrúar þess heimsæki félagsmenn á
stofur þeirra í samvinnu við viðkomandi