Læknablaðið - 15.12.1991, Blaðsíða 14

378
LÆKNABLAÐIÐ 1991; 77: 378-80.
LÆKNABLAÐIÐ
THE ICELANDIC MEDICAL JOURNAL
Læknafélag Íslands og IlTrI
1 l.æknafclag Rcykjavikur
77. ÁRG. - DESEMBER 1991
REKUM FLÓTTANN:
Hugleiðingar um breytingar
á tíðni kynsjúkdóma
Lekandatilfellum hefur fækkað á íslandi á
undanförnum árum (sjá mynd) og nú bendir
allt til þess að tíðni klamydíusýkinga fari
sömu leið (1,2). Ekkert verður fullyrt um
orsakir þessa og líklega valda samverkandi
ástæður. Undirritaður, sem óneitanlega er
hlutdrægur, trúir því þó staðfastlega að nýjar
greiningaraðferðir og leit að einkennalausum
smitberum hafi skipt sköpum og geri ef til vill
kleift að útrýma þessum sjúkdómum á Islandi.
Eftir miklu er að slægjast. Það er ekki einasta,
að þessir kynsjúkdómar valdi miklum kostnaði
í rekstri heilbrigðiskerfisins, heldur hníga
einnig rök að því að markviss greining og
meðferð einstaklinga með klamydíusýkingar
nægi ekki alltaf til þess að koma í veg fyrir
alvarlegar afleiðingar, svo sem skemmdir á
eggjaleiðurum. Ef til vill er því eina leiðin
til að koma í veg fyrir ófrjósemi af þeirra
völdum að útrýma sjúkdómunum.
En athugum nánar þau atriði, sem talin eru
hafa mest áhrif á tíðni kynsjúkdóma og hvaða
vitneskja er fyrir hendi um þau á Islandi.
Tíðni þessara sjúkdóma hefur sveiflast mikið
á sögulegum tíma og löngum hefur verið deilt
um orsakirnar (3). Þrennt er talið ráða mestu
um útbreiðslu þeirra; smithæfni (virulence)
örveranna, kynhegðun fólks og aðgerðir
samfélagsins til að spoma við útbreiðslunni.
Smithœfni örveranna: Lítill vafi leikur á
því að breytingar á smithæfni örvera, sem
valda kynsjúkdómum, valda sveifium á
nýgengi og hafa áhrif á útbreiðslu þeirra.
Lítið er þó vitað um þetta atriði og góðir
mælikvarðar á smithæfni bakteríanna eru
ekki fyrir hendi. Óbirtar upplýsingar í fórum
sýklafræðideildar Landspítalans benda til
þess að nokkrar breytingar hafi orðið á þeim
lekandastofnum, sem valdið hafa sýkingum
undanfarinna ára. Um var að ræða breytingar
á lyfjanæmi bakteríanna og vísbendingar gáfu
til kynna að þeim fylgdi breyting á nýgengi,
en engar upplýsingar eru fyrir hendi um hvort
því hafa fylgt breytingar á smithæfni þeirra.
Ekkert er vitað um breytingar á smithæfni C.
trachomatis.
Breytingar á kynhegðun. Ljóst er að
þjóðflutningar og miklar breytingar á
þjóðfélagsháttum, svo sem á styrjaldartímum,
hafa oft valdið breytingum á kynhegðun,
til dæmis aukningu á vændi og þar með
mikilli aukningu kynsjúkdóma. Einnig er
álitið að kynhegðun hafi breyst í kjölfar
bættra getnaðarvama og jafnvel er talað
um kynlífsbyltingu, sem valdið hafi mikilli
aukningu kynsjúkdóma. Lítið er þó um
nákvæmar upplýsingar um það með hvaða
hætti kynhegðun og kynsjúkdómar tengjast.
Ef frá eru talin áhrif takmörkunar á vændi er
lítið vitað um hvemig breytingar á kynhegðun
valda fækkun kynsjúkdómatilfella. Ef
breytingar á kynhegðun hefðu úrslitaáhrif
á tíðnisveiflur kynsjúkdóma, mætti gera ráð
fyrir að tíðni allra þeirra sjúkdóma, sem
berast fyrst og fremst með samförum, breyttist
samtímis. Svo er þó oftast ekki. Hér á landi
hefur lekanda- og klamydíusýkingum fækkað
umtalsvert á undanfömum árum, en á sama
tíma hefur herpes- og kondylómatilfellum
líklega fjölgað (4). Kynsjúkdómar eru
fyrst og fremst sjúkdómar ungs fólks milli
tektar og fastra ástasambanda og telja
verður ólíklegt að miklar breytingar verði
á kynhegðun þess í samfélögum, sem búa
við félagslegan stöðugleika. Benda má á
að kynlíf þess er oft í óþökk fjölskyldu
og jafnvel brot á landslögum og áróður og
opinberar ábendingar eru ekki líklegar til
að hafa umtalsverð áhrif á það. Með orðinu
kynhegðun hefur hér að ofan verið átt við
tíðni samfara og val rekkjunauta. Ef þekking
á kynlífi og afstaða til kynsjúkdómavama eru
talin til kynhegðunar má gera ráð fyrir mun
meiri áhrifum hennar á tíðni kynsjúkdóma.
Aukin notkun smokka og jákvæðari afstaða,
sem leiðir til þess að smitaðir leita fyrr til