Læknablaðið - 15.03.1994, Blaðsíða 25

LÆKNABLAÐIÐ
111
algengari í eldra fólki og er frekar tengd langt
gengnum kransæðasjúkdómi.
Þar sem vægi reykinga var miklu meira
í blóðþurrðarhelti má ekki útiloka þann
möguleika að slagæðar ganglima séu á
einhvem hátt viðkvæmari fyrir reykingum
en til dæmis kransæðarnar. Skýra rná þennan
mun með mismunandi æðabyggingu og
blóðaflflæði á þessum stöðum. Æðakölkun
verður einkum á stöðum þar sem æðamar
greinast og sveigjast. Þar dregur úr
rennslishraða sem leiðir til uppsöfnunar í
jaðri blóðstraumsins á ýmsum efnum, svo sem
lípíðum, blóðflögum og hvíturn blóðkornum,
sem komast þannig í nánari snertingu
við æðaþelið og valda á því skemmdum.
Reykingar valda aftur á móti aukningu
í frumurúmmáli (packed cell volume),
fíbrínógeni og blóðseigju og hugsanlega gætu
þessir tveir þættir saman verið meira ráðandi í
slagæðum ganglinra en í kransæðunum (9).
Lækkunina á tíðni blóðþurrðarhelti á
rannsóknartímabilinu 1968-1986 má að
stórum hluta rekja til breytinga sem urðu
samtímis á áhættuþáttunum. Þetta eru
sams konar niðurstöður og fengust um
kransæðasjúkdóma yfir sama tímabil á íslandi
(16). Samkvæmt hóprannsókn Hjartaverndar
minnkuðu reykingar meðal karla um 32%
á tímabilinu og meðalgildi kólesteróls um
nær 10%. Saman ættu þessar breytingar á
áhættuþáttum að valda 39% lækkun á algengi
blóðþurrðarhelti sem varð alls 54% samkvæmt
þessari rannsókn. Breytingar á reykingum
skýra 22% af lækkuðu nýgengi og lækkað
meðalgildi kólesteróls ætti að hafa valdið 8%
lækkun á nýgengi. Nýgengið lækkaði hins
vegar um 66% á þessu tímabili og því skýra
þessir tveir þættir aðeins um 28% eða um
helming af heildarlækkun nýgengis. Því verður
að telja líklegt að breytingar hafi orðið til
batnaðar á öðrum áhættuþáttum æðakölkunar,
svo sem blóðþrýstingi, enda þótt þeir hafi ekki
náð marktækni.
Fáar sambærilegar erlendar rannsóknir eru til
yfir jafnlangt tímabil til að meta breytingar
á tíðni sjúkdómsins, sem eru mjög sláandi í
rannsókn Hjartaverndar í öllum aldurshópum.
Lækkunin á blóðþurrðarhelti var meiri en á
kransæðasjúkdómum á Islandi á sama tíma og
hófst auk þess fyrr (6,16).
Algengi blóðþurrðarhelti var töluvert lægra
hérlendis en í þeim rannsóknum sem borið
var saman við en slíkur samanburður er
þó erfiður vegna mismunandi aðferða og
þýðis. I Edinborgar-rannsókninni, sem gerð
var á 1592 körlum og konum 55-74 ára frá
1987-1988, var algengið 4,6% (15). Algengi
meðal karla í sömu aldurshópum í fimmta
áfanga Hjartaverndarrannsóknarinnar, sem
framkvæmdur var 1983-1987, var hins vegar
2%. I danskri rannsókn þar sem skoðaðir
voru 360 sextugir karlar var algengið 5,8%
árið 1974 (14) en 2,4% reiknað út frá
hóprannsókn Hjartaverndar. I bandarískri
rannsókn var algengi 14,4% með 1083
karla, meðalaldur 78 ár, en sú rannsókn
var gerð 1979-1980 (17). Sambærileg tala
úr Hjartaverndarrannsókninni var 4,1%. í
þriðja áfanga Hjartaverndarrannsóknarinnar
1974-1976 var algengi 0,3% í aldurshópi
49 ára karla og 1,3% í aldurshópi 50-59
ára karla. í finnskri rannsókn 1973-1976
á 5.700 körlum á aldrinum 30-59 ára var
algengi 1,9% í hópi 40-49 ára og 4,6% í
hópi 50-59 ára (18). I danskri rannsókn
sem gerð var á 311 sjötugum körlum árið
1967 var algengið 9%. Tíu árum síðar var
það svo 7% í sama hópi (19). Algengi í
Hjartaverndarrannsókninni var 7% meðal
sjötugra karla árið 1967 og árið 1977 var
það 4,2% meðal áttræðra karla. I þessum
rannsóknum var stuðst við spurningalista
Rose (5,20) eða sambærilegan spurningalista
við skilgreininguna á blóðþurrðarhelti í
hóprannsókn Hjartaverndar.
Af þeim sem létust í rannsókn Hjartaverndar
dóu 54% úr kransæðasjúkdómi en 11,5% úr
heilablóðfalli. I öðrum rannsóknum dóu aftur
á móti 35-70% úr kransæðasjúkdómi og 7-
17% úr heilablóðfalli (8). Áætlað hefur verið
að 1-10% sjúklinga með blóðþurrðarhelti
fari í aðgerð til að bæta blóðflæði og gera
þurfi meiriháttar aflimanir í 1-5% tilfella
(21). I þessari rannsókn Hjartaverndar
fóru 26% í aðgerð og um 5% gengust
undir stærri aflinranir þar sem tekinn var
hluti af fæti eða rneira. Margir þættir
hafa áhrif á þessar tölur svo sem gæði
læknisþjónustunnar í mismunandi löndum.
Meðferð á blóðþurrðarhelti kann að hafa
einhver áhrif til lækkunar bæði á algengi og
nýgengi en þau verður að telja hverfandi.
Um er að ræða langvarandi sjúkdónr þar sem
sjúklingarnir fá iðulega einkenni að nýju fáurn