Læknablaðið - 15.03.1994, Blaðsíða 41

LÆKNABLAÐIÐ
125
Mynd Dœmi um greiningu erfðamarka á litningi 16q í 18 einstalingum úr sömu jjölskyldu. Erfðaejhi hefur verið
einangrað úr blóðfrumum með próteinasa meðhöndlun. Sérhœfir microsatellite lyklar (sem eru geislamerktir) hafa
verið notaðir til að magna upp stuttar endurteknar raðir í erfðamenginu með PCR efnahvarfi. Bútarnir eru rafdregnir
í raðgreiningargeli, Ijósnœm filma lögð á og eftir framköllun er hægt að lesa stœrð þess erfðaefnis sem magnað var.
Sjö mismunandi stœrðir af bútum greinast í þessu dœmi (frá 134-149 núkleótíða). Tveir bútar greinast í hverjum
einstaklingi, sem sérkenna hvorn litning í litningapari, einn frá föður og einn frá móður. I þessu dœmi er um að ræða
einstaklinga í sömu fjölskyldu og því eru margir þeirra með sömu bútastœrð. Ef um óskylda einstaklinga væri að ræða
yrði fjölbreytileikinn meiri. Tölurnar ofan við myndina eiga við hvert blóðsýni, en tölur til hliðar sýna fjölda núkleótíða
í bútunum.
röðum fárra núkleótíða (eitt, tvö, þrjú eða
fjögur núkleótíð); einkum eru notaðar
endurtekningar á tveimur núkleótíðum eða
AC endurtekningar. Talið er að að minnsta
kosti 30.000 slíkar endurteknar DNA raðir
séu dreifðar um erfðamengi mannsins. Um
það bil 2.000 þeirra hafa verið skilgreindar
sem erfðamörk en í þvf felst að aðstæður
eru þekktar fyrir mögnun þeirra með PCR*
(polymerase chain reaction) og helstu
bútastærðir þeirra eru þekktar. Með PCR
tækni er hægt að magna upp ákveðin svæði
í erfðamenginu sem gerir frekari rannsókn
á þeim mögulega. A mynd sjást erfðamörk
greind með PCR og raðgreiningargeli.
Vegna þess hve microsatellite DNA er hentugt
og gefur miklar upplýsingar eru þetta helstu
erfðamörkin sem notuð eru við kortlagningu
gena og erfðasjúkdóma í dag. Talið er að
innan skantms náist það mark að skilgreina
erfðamörk með tveggja til fimm centi-
Morgan (cM)* millibili yfir allt erfðamengið.
Heildarstærð erfðamengis í karlmönnum
mælist 2.650 cM og 3.900 cM í konum, en
munurinn stafar af hærri tíðni litningavíxlana
í rýriskiptingu kvenna. Að meðaltali verða
1,5 víxlanir á litningapari og því er meðalstór
litningur 150 cM að stærð. Það þarf því 660
lyklapör* sem dreifast jafnt um erfðamengið
til að fá erfðamörk á finnn cM bili, en vegna
þess að sum svæði eru erfiðari en önnur þarf
fjöldinn að vera talsvert meiri. Microsatellite
DNA erfðamörk þykja einkum hentug til
að bera saman erfðakort (genetic map; þar
sem mæld eru cM með tenglsagreiningu) og
eðliskort (physical map; þar sent mæld eru
litningabönd eða basar einræktaðs (klónaðs)
DNA). Nýlega hefur verið birt greinargott
eðliskort af erfðantenginu þar sem notaðir
voru gervilitningar úr gerfrumum (1).
Norræna ráðherranefndin styrkir
norðurlandasamstarf vegna alþjóðlegs
samvinnuverkefnis um könnun á erfðamengi
mannsins, HUGO (HUman Genome
Organization). Styrkurinn hefur verið nýttur til
að kosta vísindaráðstefnur um rannsóknirnar,
til tölvuvæðingar og í því skyni að koma
á fót sameiginlegum norrænum banka
erfðalykla, það er að segja safni PCR-lykla.
Þess er vænst að lyklabankinn nýtist til að
kortleggja gen sem valda erfðasjúkdómum
og erfðabreytileika. Kostir bankans eru
þeir að samnýting er milli Norðurlandanna,
án kostnaðar fyrir rannsóknarstofurnar.
Bankinn leggur höfuðáherslu á lykla sem gefa
fjölbreytilegt mynstur (microsatellite lyklar).
I bankanum eru nú þegar til 490 lyklapör
sem eru dreifð víðsvegar um erfðamengið.
Upphaflega var áætlað að safna lyklum
sem dreifðust með 5-10 cM bili að jafnaði