Læknablaðið - 15.03.1995, Blaðsíða 42

250
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
Greinargerð heimilislæknis
um tilvísanir
Par sem Sverrir Bergmann,
formaður L.Í., hefur af smekk-
vísi sinni og hógværð opnað um-
ræðu um tilvísanir með leiðara í
síðasta Læknablaði, þykir mér
sem heimilislækni tími til þess
kominn að gera honum og öðr-
um kollegum grein fyrir þeim
rökum, sem ég sé fyrir tilvísana-
kerfi á íslandi að fenginni aldar-
fjórðungs reynslu af læknis-
störfum við mismunandi vinnu-
aðstæður.
Helsta forsenda þess, að
heimilislæknir geti nýtt mennt-
un sína og þjálfun í þágu skjól-
stæðinga sinna og þjóðfélagsins,
er sú að hann sé fyrsti aðili heil-
brigðisþjónustunnar, sem not-
endur hennar hafa samband við
vegna sérhvers nýtilkomins
heilsufarsvanda. Heimilislækn-
ir er þjálfaður í því að ná heild-
arsýn yfir líffræðilegar, sál-
fræðilegar og félagslegar að-
stæður síns umsjárhóps. Hann
einbeitir sér í læknisviðtalinu að
því að skyggnast bak við kvart-
anir skjólstæðinga sinna og
finna orsakir þeirra með hlið-
sjón af þeirri þekkingu sem
hann hefur aflað sér með fyrri
kynnum af viðkomandi ein-
staklingi og fjölskyldu hans. Oft
ná þau kynni yfir áratugi og
marga ættliði. Eigi hann trúnað
skjólstæðings síns, er hann í ein-
stakri aðstöðu til að leggja mat á
og greina þann vanda sem fyrir
hendi er og leggja á ráðin um
viðeigandi úrlausnir. Heimilis-
læknir grípur þá miklu síður til
alls konar kostnaðarsamra
rannsókna en sá læknir sem er
að sjá sjúklinginn í fyrsta sinn.
Heimilislæknirinn getur því eðli
málsins samkvæmt stundað
ódýrari lækningar en aðrir sér-
fræðingar, sakir þessarar ein-
stöku aðstöðu sinnar. Sinni
hann sjúklingahópi sem leitar
beint til fjölda annarra lækna
með vandamál sín, fer heimilis-
læknirinn á mis við þá þekkingu
á einstaklingunum, sem gerir
honum kleift að rækja starf sitt
vel. Afleiðingin verður dýrari
heilbrigðisþjónusta, ópersónu-
legri og vafalítið verri.
Þótt flestir landsmenn séu
heilsugóðir til líkama og sálar
og eigi við einföld og auðskilin
heilsufarsvandamál að etja, eru
hinir þó fjölmargir, sem hrjáðir
eru af ýmsum streitukvillum og
líkamlegum einkennum sem
eiga sér tilfinningalegar eða
geðrænar orsakir. Þessir ein-
staklingar eru í flestum tilfellum
gjörsamlega óhæfir til að sjúk-
dómsgreina sjálfa sig. Þeim er
því enginn greiði gerður með
því að auðvelda þeim stefnulítið
ráp til hinna ýmsu sérfræðinga,
sem oftast bregðast við vanda
þeirra með misumfangsmiklum
rannsóknum til að útiloka, að
þeir séu haldnir þeini líkamlegu
sjúkdómum, sem tilheyra við-
komandi sérgrein. Þegar þeir
hafa rannsakað sig sadda, vísa
þeir sjúklingnum frá sér og þá
gjarnan til annarra sérfræðinga
en viðkomandi heimilislæknis.
Slík vinnubrögð eru kostnaðar-
söm og jafnframt skaðleg sjúk-
lingnum sem í fyrstu styrkist í
þeirri trú, að hann sé haldinn
líkamlegum sjúkdómi, en þann
draug megna eðlilegar rann-
sóknarniðurstöður síðan sjaldn-
ast að kveða niður. Þessir sjúk-
lingar hafna oft í illum vítahring
ýmissa einkenna svo sem
verkja, rannsókna, lyfjameð-
ferðar og aðgerða með tilheyr-
andi fylgikvillum og áföllum.
Öll ábyrgð lækna á viðkomandi
einstaklingi þynnist út, eftir því
sem fleiri stunda hann. Þessir
sjúklingar verða heilbrigðis-
kerfinu oft gríðarlega dýrir og
verða því heilsulausari í eigin
augum sem þeir eiga tíðari sam-
skipti við fleiri lækna nema því
aðeins, að þeir hafi verið svo
heppnir að rata til geðlæknis í
upphafi, sem þeir gera nær
aldrei af sjálfsdáðum. Þess
vegna er öllum hollt, að heimil-
islæknir vísi veginn strax í upp-
hafi og snúist við kvörtunum á
viðeigandi hátt.
Af tveggja áratuga reynslu af
sjúklingahópi sem ég gjörþekki
og með samanburði við aðra
hópa og með því að kynna mér
fjölda erlendra rannsókna á
þessu sviði, hef ég sannfærst um
það, að allstór hluti af læknis-
heimsóknum sjúklinga geri
þeim ekkert gagn, hvorki í bráð
né lengd. Gildir það jafnt um
heimilislækna sem aðra sér-
fræðinga, nema því aðeins
heimsóknin sé nýtt til uppbyggi-
legrar heilsueflingar. Hér er því
sóað tíma og fé og er þörf á
markvissari vinnubrögðum.
Otrúlega mikill munur á að-
gerðatíðni milli svæða eða tíma-
bila staðfestir þessa fullyrðingu.
Sama má segja um lyfjanotkun,
rannsóknir, innlagnir á sjúkra-