Læknablaðið - 15.03.1995, Blaðsíða 53

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
259
Um „neyðar“ getnaðarvarnir
Nýlega hafa alþjóðasamtökin
um fjölskylduáætlun (Interna-
tional Planned Parenthood
Federation, IPPF) gefið út leið-
beiningar varðandi notkun
getnaðarvarna ef óvarðar sam-
farir hafa átt sér stað og þung-
unar er ekki óskað (post-coital
contraception, stundum nefnt
„getnaðarvörn daginn eftir“).
Þar sem lítið hefur verið fjallað
um þessar getnaðarvarnarað-
ferðir á íslandi er hér gerð stutt
grein fyrir þeim.
Eftir óvarðar samfarir verður
þungun hjá allt að 25% kvenna,
en þó fer það eftir því á hvaða
degi tíðahrings samfarir eiga sér
stað. Enginn dagur tíðahrings
er fullkomlega „öruggur“. Tvær
aðferðir eru tiltækar hér á landi
til þess að koma í veg fyrir þung-
un við þessar aðstæður.
A. Samsetta getnaðar-
varnarpillan
Samsettar getnaðarvarnar-
töflur sem innihalda etýníl-
östradíól og levó-norgestrel
hafa verið notaðar í nær 20 ár,
samkvæmt aðferð sem nefnist
Yuzpe aðferðin. Hún felst í því
að nota 50 míkróg af etýníl-
östradíól og 250 míkróg af
levónorgestrel (til í Neogyn-
on®) og eru þá gefnar tvær slík-
ar töflur eins fljótt og hægt er og
ekki síðar en 48 (mest 72) klst.
eftir óvarðar samfarir. Tvær
töflur til viðbótar eru svo gefnar
12 klst. eftir töku fyrstu tveggja
taflnanna. Blæðing verður yfir-
leitt tveimur til þremur dögum
síðar.
Ef pillur með 30 míkróg af
etýnílöstradíóli og 150 míkróg af
levónorgestreli eru þær einu
sem hægt er að fá, er ráðlegt að
tvöfalda töflufjöldann þannig
að fjórar töflur séu teknar í
fyrsta skammti og síðan aðrar
fjórar töflur 12 klst. síðar
(Microgyn®) eða Gynatrol®).
Helst þarf að taka töflurnar
innan 48 klst. frá óvörðum sam-
förum og öryggi er þá talið nálg-
ast 98%. Með óvörðum samför-
um er átt við þau tilvik þar sem
engar getnaðarvarnir eru not-
aðar, þar sem smokkur rifnar
eða fer af, ef konan hefur
gleymt getnaðarvarnartöflum
eða ef um nauðgun er að ræða.
Engar frábendingar eru til um
notkun þessarar aðferðar.
Aukaverkanir eru helstar þær
að um það bil helmingur kvenn-
anna fær ógleði og ef uppköst
verða innan einnar klst. frá töku
taflnanna, ætti að endurtaka
gjöfina og gefa ógleðiminnk-
andi lyf með. Óreglulegar blæð-
ingar og spenna í brjóstum eru
nokkuð algengar aukaverkanir
en í eðli sínu vægar.
Nauðsynlegt er að fylgjast
með konunum til þess að stað-
festa að þungun hafi ekki orðið.
Næstu reglulegu blæðingar ættu
að koma þegar þeirra var von
eða heldur fyrr. Einnig er nauð-
synlegt að veita ítarlegri getnað-
arvarnarráðgjöf. Verði þungun
engu að síður þarf að veita
nauðsynlega ráðgjöf um hvaða
aðrar leiðir standa til boða og
kjósi konan að halda áfram með
þungunina er hægt að fullvissa
hana um að ekki sé vitað til þess
að meðferðin hafi nokkur skað-
leg áhrif á fóstrið, né að hún
auki áhættu á utanlegsþungun
eða hafi áhrif á framtíðarfrjó-
semi.
B. Lykkjan
Hægt er að veita neyðargetn-
aðarvörn með því að setja inn
koparlykkju innan fimm daga
frá óvörðum samförum. Þessi
aðferð er sennilega örugg í um
99% tilvika. Hún kemur sér-
staklega til álita þegar konan
óskar á sama tíma eftir langtíma
getnaðarvörn eða ef of seint er
að gefa samsettu pilluna, sam-
kvæmt því sem sagt var að ofan.
Abendingar og frábendingar
varðandi lykkjunotkun eru allar
þær sömu og fyrir vanalega upp-
setningu lykkju.
Niðurlag
Báðar aðferðirnar verka
þannig að þær hafa áhrif á egg-
flutning og festingu eggs í leg-
slímhúðinni. Pillan getur hindr-
að egglos og lykkjan varnar að
sæðisfrumur færist upp í eggja-
leiðara.
I sumum nágrannalandanna
eru til sérstakar pakkningar
með fjórum töflum til að nota í
þessu skyni (PC4® = sama lyf
og Neogynon ® en ekki þarf að
kaupa heilan 21 töflu pakka).
Nokkrar slíkar pakkningar eru
til hjá apóteki Landspítalans.
Lyfið er ekki enn skráð í þessu
formi á Islandi. Ef nota á aðrar
samsettar pillur með öðrum
skömmtum östradíóls eða öðr-
um tegundum prógestógena, er
ráðlagt að ráðgast við sérfræð-
ing í fæðinga- og kvensjúk-
dómafræði. Nokkrar nýjar að-
ferðir er verið að rannsaka til
nota sem neyðargetnaðarvörn,
en engin þeirra hefur enn borist
hingað.
Reynir Tómas Geirsson
prófessor
Kvennadeild Landspítalans
Heimildir
l.IPPF Medical Bulletin, IMAP State-
ment on the emergency contraception,
1994; 28: 1-2.
2. Geirsson RT. Tíu aðferðir til að koma í
veg fyrir getnað. Reykjavík: Landlæknis-
embættið 1991.