Læknablaðið - 15.09.1996, Blaðsíða 42

648
LÆKNABLAÐIÐ 1996; 82
Tveir tréfætur
Atli Þór Ólason
Ólason, AÞ
Two wooden legs
Læknablaðið 1996; 82: 648-55
The physical aids of a one-legged male farmhand, a
cane, a crutch and two wooden legs, are preserved at
the local history museum Hnjótur in the West Fjords
of Iceland, along with a number of his everyday
possessions.
The older wooden leg was made by a farmer in the
year 1910 and the younger by a machinist in 1935.
There is no proof that either of the builders had any
special knowledge or a model to follow but compari-
son with similar wooden legs in use on the Continent
indicates some foreign influence on the construction
of the Icelandic wooden legs. Each leg was used for
at least 25 years, one after the other. The older leg
shows signs of much wear but the younger one is in
good shape. Most important for the life-time of an
artificial leg is that the body weight should rest in
balance over the centre of the wooden peg and that
the weight does not fall outside the longitudinal axis
of the peg.
The medical history of the patient concerned was
investigated, and compared with the tale which cir-
culated locally, which claimed that wearing fisher-
man’s boots which were too tight had caused the
injury to his foot. The medical records of the hospi-
tal reveal, however, that the ankle was infected with
tuberculosis. An attempt was made to treat this by
resecting the ankle joint, which is likely to have been
only the second time that such an operation was
performed in Iceland. Gangrene developed in the
surgical area and the leg had to be amputated.
Key words: history of medicine, wooden legs, tu-
bercutosis, arthrectomy, amputation
Frá Læknastöðinni Reykjavík. Fyrirspurnir og bréfaskriftir:
Atli Þór Ólason, Læknastööin, The medical clinic, Álfheim-
um 74,104 Reykjavík.
Lykilorð: saga læknisfrædinnar, tréfætur, berklar, liðnám,
stúfhögg
Ágrip
A byggðasafninu Hnjóti við Patreksfjörð eru
varðveitt hjálpartæki fótvana húskarls: stafur,
hækja og tveir tréfætur, ásamt ýmsum munum
hans til daglegra nota. Eldri tréfóturinn var
sntíðaður af bónda árið 1910 og sá yngri af
vélstjóra árið 1935. Ekki er vitað til þess að
smiðirnir hafi haft sérþekkingu eða fyrirmynd
að smíðinni, en með athugun á útbreiðslu sam-
bærilegra tréfóta á meginlandinu er komist að
þeirri niðurstöðu að erlend áhrif á byggingu
hinna íslensku tréfóta séu líkleg. Hvor fótur
var notaður í að minnsta kosti 25 ár. Yngri
fóturinn er mjög heillegur. Eldri fóturinn er
illa farinn og er athyglisverður fyrir það hversu
slitbreytingarnar eru langt gengnar. Þegar
byggingarlag beggja tréfótanna var kannað
sást hversu miklu skiptir um endingu að lík-
amsþyngd falli eftir lengdarási tréleggsins og
haldi fætinum þannig í jafnvægi en ekki utan
lengdarássins, sem leiðir til skakks álags með
auknu sliti og skemmri endingu. Greint er frá
sjúkrasögu mannsins eins og hún er sögð í
heimabyggð þar sem talið var að þröng sjóstíg-
vél hafi valdið fótarmeini hans. í sjúkraskrá
sjúkrahússins kernur hins vegar í ljós að ökkla-
liður var sýktur af berklum. Reynt var að eyða
liðsýkingunni með liðnámi öklaliðs sem var
líklega önnur aðgerð þeirrar tegundar á Is-
landi. Drep kom í aðgerðarsvæðið svo gera
varð stúfliögg um fótlegg neðan hnés.
Inngangur
í Minjasafni Egils Ólafssonar að Hnjóti við
Patreksfjörð eru varðveittir áhugaverðir munir
úr sögu bæklunarlæknisfræðinnar. Eru það
hækja, stafur og tveir gervifætur smíðaðir fyrir
Jón Thorberg (1), húskarl sem missti fót í upp-
hafi þessarar aldar. Einnig eru þar ýmsir per-
sónulegir munir og skjöl úr fórum Jóns. Hér
verður einkum fjallað um sjúkrasögu Jóns.