Læknablaðið - 15.01.1997, Blaðsíða 17

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
17
sigg var yrt og óyrt minni mun verra þeim
megin, sem upptök floganna voru. Þessi mun-
ur var ekki eins áberandi hjá sjúklingunum
tveimur með skemmd við möndlukjarna. Allir
sjúklingarnir höfðu verri heildarminnisgetu
þeim megin sem flogin áttu upptök sín.
Umræða: Málgeta flestra er háð starfsemi
vinstra heilahvels, hvort sem þeir eru rétthent-
ir eða örvhentir. Ef flog með upptök í vinstra
heilahveli byrja í barnæsku, getur málgetan
flust yfir í hægra heilahvel og er líklegt að það
hafi gerst hjá einum sjúklinganna. Bent hefur
verið á, að minnisskerðing öðrum megin, sem
kemur fram á Wada prófi, sé gagnleg til að
staðsetja, hvorum megin flog eiga upptök sín.
Niðurstöður okkar styðja þá skoðun.
Inngangur
Algengi flogaveiki er almennt talin vera um
0,5 af hundraði (1) og má því ætla að um 1300
íslendingar séu flogaveikir. Um það bil 45%
flogaveikra eru með alflog (generalized epi-
lepsy) og um 55% eru með staðflog (partial
epilepsy) (2). Um 80% staðfloga eru talin eiga
upptök sín í gagnaugablöðum heilans, einkum
í miðlæga hluta þeirra, það er í dreka eða
möndlukjarna. Frá því um miðja þessa öld hef-
ur skurðaðgerðum verið beitt með góðum ár-
angri á valinn hóp síðarnefndu sjúklinganna,
þegar lyfjameðferð dugar ekki. Til að valda
ekki skaða á málsvæðum heilans, þurfti aðferð
til að staðsetja þau.
Á árunum fyrir 1950 rannsakaði japanski
læknirinn Juhn Wada útbreiðslu flogavirkni
hjá sjúklingum sem gefið hafði verið metrazól
til að framkalla flog í lækningaskyni (3). Hann
notaði natríum amýtal til að hemja flogavirkn-
ina. Ef aðeins öðru heilahvelinu var gefið natr-
íum amýtal framkallaðist stuttavirk helftar-
lömun gagnstæðu megin, jafnframt því sem
það olli málstoli þegar lyfið var gefið því heila-
hveli sem stjórnaði málgetu. Þessi áhrif natr-
íum amýtals hafa síðan verið notuð við rann-
sóknir á sjúklingum með flogaveiki og í byrjun
einkum til að ákvarða, í hvoru heilahveli mál-
stöðvar séu (4). Aðferð þessi fékk nafnið
Wada próf eftir upphafsmanni sínum.
Fljótlega eftir að farið var að nota Wada próf
til undirbúnings fyrir skurðaðgerðir á gagn-
augablaði vegna flogaveiki, kom í ljós mikil-
vægi þess að geta metið minnisgetu hvors
heilahvels fyrir sig. Sæmileg minnisgeta þess
hvels sem ekki átti að gera aðgerð á (heilbrigða
hvelið), var forsenda þess að hægt væri að
nema á brott hluta drekans þeim megin sem
flogin áttu upptök sín.
Tengsl dreka og nálægra svæða við minnis-
getu voru óljós, þar til eftirstöðvar dreka-
brottnáms beggja heilahvela komu í ljós fljót-
lega eftir 1950. Lengst af hafði starfsemi dreka
verið tengd lyktarskyni, en seinna tilfinninga-
lífinu og þá sem hluti af hinni svokölluðu Papez
taugahringrás (5). Heilaskurðaðgerðir á geð-
sjúklingum voru fræðilega réttlættar með til-
vitnun í kenningar Papez. Árið 1957 lýstu Sco-
ville og Milner (6) minnisskerðingu eftir dreka-
brottnám beggja megin, en slík aðgerð hafði
verið gerð á 30 geðsjúklingum og einum sjúk-
lingi með flogaveiki. Árangur aðgerðarinnar á
geðveikieinkennin var enginn. Hins vegar kom
í ljós að þegar hluti dreka var fjarlægður beggja
megin kom fram minnisskerðing og hún varð
því meiri sem meira var tekið af dreka. Pen-
field og Milner (7,8) lýstu seinna tveimur sjúk-
lingum sem gengist höfðu undir aðgerð á
gagnaugablaði öðrum megin en hlutu samt al-
varlega minnisskerðingu í kjölfar aðgerðarinn-
ar. Við nánari rannsókn kom í ljós að báðir
þessir sjúklingar höfðu skemmdan dreka hin-
um megin og að nær öll minnisgeta þeirra hafði
verið þeim megin sem aðgerðin var gerð. í
framhaldi af þessu var í Wada prófinu farið að
leggja minnisatriði fyrir sjúklingana til að meta
minnisgetu þess heilahvels sem ekki var undir
áhrifum lyfsins. Vegna mögulegrar minnis-
skerðingar við aðgerðina var mikilvægt að
meta, hvernig minnið skiptist á milli heilahvel-
anna (9).
Sjúklingar með drekaskemmd beggja megin
eiga erfitt með eða geta alls ekki lagt ný efnis-
atriði á minnið (amnestic syndrome). Getan til
að færa minnisatriði yfir í langvarandi minni er
skert, en hún byggist á starfsemi dreka. Mál-
sérhæfing heilahvelanna kemur einnig fram í
þessari starfsemi dreka. Skemmd á vinstri
dreka veldur yfirleitt meiri skerðingu á yrtu
minni en óyrtu. Skemmd á hægri dreka veldur
hinsvegar meiri skerðingu á óyrtu minni, það
er minni tengt sjón og rúmi (10).
Það hefur sýnt sig að Wada próf getur með
ákveðnum líkum sagt til um hvorum megin
flog eiga upptök sín og hver árangur aðgerðar
verður (11-13). Hvernig tal og minnisgeta eru
metin fer eftir því hvar prófið er gert, því engin
ein aðferð hefur fest sig í sessi.
Nýlega hafa fimm sjúklingar með flogaveiki