Læknablaðið

Árgangur

Læknablaðið - 15.01.1997, Blaðsíða 44

Læknablaðið - 15.01.1997, Blaðsíða 44
LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83 42 íðorðasafn lækna 85 Stent Ásgeir Theódórs hringdi ný- lega og kom með tillögu að ís- lensku heiti á útbúnaði þeim sem stent nefnist.Vildi hann nefna fyrirbærið ræsi. Um það er ekkert að finna í íðorðasafni lækna, en Ásgeir taldi útbúnað- inn orðinn það algengan að nauðsyn væri á íslensku heiti. Samkvæmt læknisfræðiorðabók Stedman’s heitir hann eftir Charles R. Stent sem var tann- læknir í Englandi á síðustu öld (d. 1901). Líf- og læknisfræði- orðabók Wiley’s tilgreinir reyndar þrjú fyrirbæri sem nefnd hafa verið eftir Stent þessum, í fyrsta lagi umbúðir sem notaðar eru til að halda húðgræðlingi á sínum stað, í öðru lagi tiltekin munnmót sem tannlæknar gera og í þriðja lagi útbúnað sem viðheldur opi eða holi sem ekki má lokast. Orða- bók Stedman’s lýsir því síðast talda þannig: Mjór þráður, staf- ur eða leggur, sem liggur í holi pípulaga líffæris til stuðnings, við eða eftir samtengingu, eða til að tryggja viðhald ops þar sem þrenging hefur orðið. Þettaersá útbúnaður sem Ásgeir vill nefna ræsi. Samkvæmt íslenskri orðabók Máls og menningar merkir sögnin að ræsa meðal annars það að opna vatni leið eðafram- rás með rœsi, en ræsi er skurð- ur, stokkur sem vatni eða skólpi er veitt eftir. íslensk samheita- orðabók Svavars Sigmundsson- ar tilgreinir samheitin rás, skurður, stokkur, veisa, frá- rennsli. Af þeim eru nokkur þegar komin í notkun um lækn- isfræðileg fyrirbæri: rás er not- að í vefjafræðinni um ductus, skurður er notað í handlæknis- fræðinni um incision og stokkur er notað í líffærafræðinni um sinus. Best er því að forðast þau, en hin, veisa og frárennsli, eru ekki vænleg við fyrstu skoð- un. Undirrituðum kemur einnig í hug nafnorðið rör, samanber þau rör sem sett eru í eyru hjá börnum til að ræsa fram vökva, slím og gröft í tengslum við mið- eyrabólgu. Samheitaorðabókin gefur leiðslu sem samheiti við rör, og síðan, sem samheiti við leiðslu, eru meðal annars gefin orðin pípa, rör, lögn, œð og taug. Pípa er notuð í líffæra- fræðinni um tuba og orðin æð og taug eru að sjálfsögðu löngu frátekin. Þau ber því einnig að forðast. Lögn er notað um það sem lagt er, til dæmis net sem lögð eru í sjó eða vatn og vatns- eða rafmagnsleiðslur í húsum. Undirrituðum finnst að heitin ræsi, rör og lögn komi öll til greina og til viðbótar mætti nefna orðið hólkur, sem ýmist er notað um sívala pípu eða eitt- hvað vítt og gapandi. Nú væri æskilegt að heyra frá þeim lækn- um sem áhuga kynnu að hafa á málefninu. Augnorð Hið latneska heiti augans er oculus, en gríska heitið er op- hthalmos og eru þau bæði notuð í alþjóðlegum læknisfræðiheit- um. I sumum tilvikum hafa orð- ið til bæði latnesk og grísk sam- heiti sem virðast jafngild, til dæmis getur ótilgreindur augn- kvilli jafnt heitið oculopathy sem ophthalmopathy. I öðrum tilvikum hafa heiti úr öðru mál- inu náð yfirhöndinni, til dæmis nefnist sú fræðigrein, sem fæst við augun og sjúkdóma þess, ophthalmologia en ekki oculo- logia. í nýju líffæraheitunum eru nokkur lagleg íslensk heiti sem ekki er úr vegi að rifja upp. Áberandi er hve mörg þeirra eru kvenkyns. Bulbus oculi nefnist augnknöttur, en utan á honum liggja augnknattarvöðv- arnir. Vöðvarnir festast á hvítu, sclera, en framan á auganu ligg- ur hin gegnsæja glæra, cornea, sem áður var nefnd hornhimna. Lithimna augans, iris, nefnist nú lita og æðahimnan, chorioi- dea, æða. í miðju litunnar er Ijósopið sem frá fornu fari nefn- ist einnig sjáaldur. Milli æðu og litu liggur corpus ciliare sem í líffæraheitum Guðmundar Hannessonar var nefndur brár- lík eða fellingabaugur. í nýjustu þýðingu líffæraheitanna hefur hann hins vegar fengið heitið brárkleggi, en kleggi er gamalt karlkynsnafnorð sem merkir köggull eða hnaus. Til samræm- is fékk glerhlaupið, corpus vit- reum, nýtt heiti og nefnist nú glerkleggi. Þá hefur nethimnan, retina, fengið hið stutta og þægilega heiti sjóna. Augn- læknar munu ekki hafa tekið þessum kleggjum vel og því kom Örn Bjarnason nýlega fram með þá hugmynd að kvenkenna mætti corpus vit- reum og nefna glerju. Óbreytt eru heitin augasteinn, lens, og augnhólf, camerae bulbi. Fram- an við augun liggja augnlok eða augnalok, einnig nefnd hvarm- ar, og þaðan er komið sjúk- dómsheitið hvarmabólga. Jóhann Heiðar Jóhannsson (netfang: johannhj@rsp.is)
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80

x

Læknablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Læknablaðið
https://timarit.is/publication/986

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.