Læknablaðið - 15.01.1997, Blaðsíða 23

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
23
deildarsjúklingum, og raunverulegur munur
því sennilega meiri en fram kemur.
Ekki verður litið fram hjá því að ýmsir aðrir
þættir en lyfjameðferð hafa áhrif á heilsu út-
skrifaðra sjúklinga. Til að mynda er öruggt
umhverfi og traust og styðjandi fjölskylda mik-
ill styrkur fyrir sjúklinginn, svo og félagsleg
aðstoð og stuðningsmeðferð. Þó er Ijóst að
stöðug lyfjameðferð er forsenda þess að sjúk-
lingurinn nái að nýta sér önnur þau úrræði sem
í boði eru (18,21).
Forðalyfjameðferð hefur einnig þann kost í
för með sér að mun stöðugri og jafnari styrkur
lyfsins fæst í sermi. Breytileiki á blóðþéttni
milli einstakra sjúklinga verður minni.
Ástæðan er sú að fyrstu umferðar niðurbrot
lyfsins í meltingarvegi og lifur er mjög breyti-
legt milli sjúklinga og því misjafnt hve mikið af
virku lyfi nýtist sjúklingi sem tekur töflur (3,
22). Með því að gefa sjúklingum forðalyf, er
því betur tryggð virk þéttni í vefjum, heldur en
ef töflur eru notaðar.
Skammtar
Flestar nýlegar rannsóknir benda til þess, að
heilladrýgst sé að meðhöndla sjúklinga með
samfelldri lyfjagjöf meðalstórra skammta (23),
hvort sem um er að ræða forðalyf eða töflur.
Lengi hefur verið þekkt, að ýmsar aukaverk-
anir sefandi lyfja eru að miklu leyti tengdar
skömmtum (sjá síðar). í viðleitni til að draga úr
hættu á aukaverkunum, hafa menn reynt að
gefa sjúklingum einungis lyf samfara vaxandi
sjúkdómseinkennum, en fylgjast náið með
heilsufari sjúklings þess á milli. Árangur af
slíkri meðferð er ekki góður (24-26), og rétt-
lætir ekki að hún sé stunduð (14). Einnig hefur
verið reynt að meðhöndla sjúklinga með
skömmtum sem eru einungis brot af því sem
almennt tíðkast. Við slíka meðferð hefur það
sýnt sig, að sturlunareinkenni aukast (21,26-
28). Það hefur þó komið í ljós að þegar sjúk-
lingur hefur náð sér af bráðaveikindum og er
kominn í jafnvægi á hefðbundnum lyfja-
skömmtum, er oft hægt að hafa viðhaldsmeð-
ferð á talsvert lægri skömmtum (29,23).
Hvað eru þá hæfilegir skammtar? Það hefur
komið í ljós, að hæfilegur skammtur til með-
höndlunar á bráðasturlun er um það bil 600 mg
af klórprómasíni, eða jafngildi þess á sólar-
hring (30). Sem viðhaldsmeðferð er hægt að
nota allt að helmingi lægri skammta (31).
Rannsóknir benda til þess, að oft séu notaðir
stærri skammtar en réttlætanlegt er (32,33).
Auknar líkur virðast á því að sjúklingar fái
stóra lyfjaskammta ef þeir eru meðhöndlaðir
með lágskammtalyfjum eða forðalyfjum
(32,33). Þó virðist hættan á stórum lyfja-
skömmtum mest, séu sjúklingar meðhöndlaðir
samtímis með forðalyfjum og töflum (34). í
þessu sambandi ber að hafa í huga að ekki er til
stöðluð aðferð við að umreikna skammtastærð
forðalyfs yfir í jafngildisskammta af klórpróm-
asíni og í rannsóknum hafa mismunandi for-
sendur verið lagðar til grundvallar slíkum um-
reikningi (30,32).
Aukaverkanir sefandi lyfja
Langvirk sefandi lyf eru gefin sem viðhalds-
meðferð. Almennt séð eru þó þær aukaverkan-
ir sem fylgja meðferðinni hinar sömu og geta
komið fram við skammtímameðferð með sef-
andi lyfjum. Það eru aukaverkanir eins og bráð
vöðvaspennutruflun, stirðleiki og skjálfti.
Einnig þreyta, höfgi, framtaksleysi, sjónstill-
ingartruflun og þvagtregða (35). I samnor-
rænni rannsókn frá 1981 (36) reyndist þriðjung-
ur sjúklinganna vera án nokkurra aukaverk-
ana, en 4% höfðu svo slæmar aukaverkanir að
hafði truflandi áhrif á líf þeirra. Þó svo að
aukaverkanir sefandi lyfja séu bæði algengar
og alvarlegar, eru þau þó lítið eitruð og örugg í
notkun.
Aukaverkunum sem hafa sérstaklega trufl-
andi áhrif á viðhaldsmeðferð má skipta í fjóra
hópa:
1. Utanstrýtukvillar (extrapyramidal symp-
toms).
2. Síðfettur (tardive dyskinesia).
3. Geðrænar aukaverkanir.
4. Illkynja heilkenni af völdum sefandi lyfja
(neuroleptic malignant syndrome). í töflu
II er gerð grein fyrir tíðni og alvarleik þess-
ara aukaverkana, ásamt meðhöndlun.
1. Utanstrýtnkvillar eru algeng aukaverkun
meðferðar með sefandi lyfjum. Það eru eink-
um tveir slíkir sem eru til sérstakra trafala við
langtímameðferð (37). Er það annars vegar
óeirð (akathisia) og hins vegar fáhreyfni (akin-
esia/hypokinesia). Þeir valda sjúklingum á
langtímameðferð oft mikilli vanlíðan.
Oeirð er algengur fylgikvilli og oft misgreind
sem kvíði (38), enda er lýsing sjúklinga oft slík
og yfirbragð sjúklingsins virðist þannig þar sem
hann er á stöðugri hreyfingu og getur ekki
verið kyrr, vegna óþægilegrar óþreyju sem