Læknablaðið - 15.10.1997, Blaðsíða 27

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
651
um ræðir því munurinn er mjög marktækur á
öllum prófum þótt þau séu misjafnlega við-
kvæm fyrir prófstað. Þegar MMS-prófið er lagt
fyrir er meðal annars spurt um hvar viðkom-
andi er staddur og mætti ætla að flestum heila-
biluðum gangi betur að svara þeirri spurningu
ef prófað er á heimili þeirra en ef þeir eru
staddir á öðrum stað. Ef einstakir þættir í
MMS-prófinu eru skoðaðir sérstaklega bendir
niðurstaðan til þess að prófstaður hafi lítið að
segja í þessari rannsókn.
Önnur próf svo sem slóðarpróf A eru lítið
eða ekkert viðkvæm fyrir staðsetningu próf-
staðar en þá er sá tími mældur er tekur að leysa
af hendi einfalt verkefni (sjá aðferðir).
Líkamlegt heilsufar getur haft áhrif á niður-
stöður svo sem léleg sjón eða heyrn, léleg
hreyfifærni, skjálfti og fleira. Ef allir eru teknir
út úr útreikningum sem prófendur mátu að
hefðu líkamlega ágalla er gætu haft áhrif á
frammistöðu er niðurstaðan sú sama.
Þá er að leita skýringa í mismun á þýði.
Heimtur voru nánast hinar sömu á báðum
svæðum og brottfall einnig. Aldur er sterkasti
áhættuþátturinn fyrir heilabilun og hefði ald-
ursmunur milli landsvæðanna auðveldlega
geta skýrt mikinn mun á útkomu prófanna.
Aldur þátttakenda á svæði S reyndist hins veg-
ar eilítið hærri en á svæði L. Kynjamunur, áhrif
hugsanlegs brottflutnings og skólaganga geta
ekki skýrt framkominn mun.
Hugsanlegt er að munurinn geti skýrst af
arfgengi en ekki er að finna upplýsingar úr
þessari rannsókn sem geta varpað ljósi á þann
möguleika. Nú hefur til dæmis komið í ljós, en
var ekki vitað er þessi rannsókn fór fram, að til
er arfgengur áhættuþáttur fyrir Alzheimers
sjúkdóm. Um er að ræða afbrigði af einu burð-
arefna blóðfita, apólípóprótín E4 (ApoE4), en
önnur afbrigði ApoE2 og ApoE3 hafa ekki í
för með sér aukna hættu á sjúkdómnum (19).
Ekki hefur verið athugað hvernig arfgerð Is-
lendinga er með tilliti til þessara afbrigða og er
nauðsynlegt að kanna það.
Annar möguleiki sem ekki er unnt að meta
út frá fengnum niðurstöðum er að mismunandi
árangur skýrist með mismunandi menningu. A
þeim tíma sem fólk af þessari kynslóð er að
vaxa og þroskast er atvinnulíf á svæði L að
miklu leyti bundið við landbúnað en atvinnulíf
á svæði S við sjávarútveg. Getur verið að ís-
lensk bændamenning leiði til betri vitrænna
hæfileika en íslensk sjómannamenning? Rann-
sóknin hefur þannig ekki getað leitt í ljós skýr-
ingu á þeim marktæka muni sem virðist vera á
hæfileika aldraðra á tveimur aðskildum dreif-
býlislandsvæðum á íslandi til að leysa af hendi
einföld verkefni sem byggja á vitrænni getu.
MMS-prófið hefur meðal annars verið notað
til að kanna algengi heilabilunar. Oftast nær er
miðað við ákveðin mörk í prófinu og ályktað
að miklar líkur séu á heilabilun ef niðurstaðan
er 22 eða 23 stig eða færri. Þessi mörk hafa þó
sýnt sig vera mjög breytileg eftir menntun, allt
frá 17/18 meðal þeirra sem ekki eru læsir til
25/26 meðal þeirra sem eru langskólagengnir
(20). Ef notuð eru mörkin 22/23 stig í þessari
rannsókn er tíðni heilabilunar 14,4% á svæði L
en 35,7% á svæði S, í heildina 23,4%. Ef hins
vegar eru notuð mörkin 21/22 stig sem er senni-
lega nær sanni miðað við skólagöngu verður
tíðnin 10,5% á svæði L en 28,1% á svæði S.
Einnig verður að hafa fyrirvara á hinni íslensku
útgáfu prófsins því leiða má rök að því að hún
sé erfiðari en enskar og skandinavískar útgáf-
ur. Tvennt veldur þessu. í íslensku útgáfunni
er orðið „vernd“ stafað afturábak. Þetta er
hugtak en ekki hlutlægt orð eins og til dæmis
orðin „world“ og „penge“ sem stöfuð eru í
ensku og í dönsku útgáfunum. Því eru líklega
fleiri sem eiga erfitt með þennan lið verkefnis-
ins á Islandi en í öðrum löndum. Auk þess er
tíðni orðsins „vernd“ aðeins 26 af hverjum
milljón íslenskum orðum en tíðni orðsins
„world“ nálægt 600 í sama úrtaki enskra orða. í
annan stað er notuð orðarunan „engin ef og
eða en“ í því skyni að fá þátttakanda til að hafa
eftir og er hún algerlega merkingarlaus. I öðr-
um tungumálum eru notaðir málshættir sem
eru lítillega breyttir svo sem í ensku útgáfunni:
„no ifs ands or buts“ og er það þannig auðveld-
ara úrlausnar en samhengislaus smáorð
Af ofangreindum ástæðum kemur ekki á
óvart að tíðni heilabilunar samkvæmt íslensku
útgáfu MMS-prófsins skuli vera hærri en í er-
lendum rannsóknum. í rannsókn í Kungshol-
men í Stokkhólmi (17) reyndust 16,3% þátttak-
enda 75 ára og eldri fá 23 stig eða færri á
MMS-prófinu og voru af þeim sökum grunaðir
um að hafa heilabilun. í þeirri rannsókn voru
einstaklingar skoðaðir bæði innan og utan
stofnunar. Þessa tiltölulega lágu tíðni heilbil-
unar má sennilega skýra með skólagöngu en
25% þeirra höfðu gengið í framhaldsskóla eða
háskóla. I rannsókn í Osló (21) sem aðeins náði
til íbúa sem bjuggu utan stofnana fengu 11,1%