Læknablaðið - 15.10.1997, Síða 34

656
LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
Árið 1991 fannst stökkbreyting í APP geni hjá
fjölskyldu með snemmkominn Alzheimers
sjúkdóm. Þrátt fyrir leit að stökkbreytingum í
APP geni meðal hundruða fjölskyldna hafa
þær aðeins fundist í 10 til 15 fjölskyldum. Árið
1992 var stökkbreyting í PS-1 geni tengd við
snemmkominn Alzheimers sjúkdóm. Fleiri en
35 mismunandi stökkbreytingar meðal 60
óskyldra fjölskyldna hafa fundist í PS-1 geninu.
Um helmingur þeirra sem fá ættlægan, snemm-
kominn Alzheimers sjúkdóm eru með stökk-
breytingu í þessu geni. Þeir sem hafa stökk-
breytingu í PS-1 geni fá sjúkdóminn oft fyrir
fimmtugt og jafnvel fyrir fertugt. Þriðji kím-
línugenagallinn fannst svo 1995 í PS-2 geni með
því að kemba genamengið í leit að samsvarandi
DNA-bút við PS-1 genið. Tvær ólíkar stökk-
breytingar hafa fundist í PS-2 geni.
Afbrigði apólípóprótíns E (ApoE4) eykur
líkur manna á að fá síðkominn Alzheimers
sjúkdóm, en það er til í þremur afbrigðum:
ApoE2, ApoE3 og ApoE4. Þrjár genasamsæt-
ur (e2, e3 og e4) á litningi 19ql3.2 skrá mismun-
andi afbrigði af ApoE. Aukin áhætta fylgir arf-
hreinu arfgerðinni e4 (e4/e4). Sama á við um þá
sem eru arfblendnir um samsætuna e4 (e3/e4
eða e2/e4) þó að áhætta þeirra aukist ekki í
sama mæli og hinna arfhreinu.
Fleiri litningasvæði hafa verið tengd við síð-
kominn Alzheimers sjúkdóm. Sem dæmi má
nefna svæði á litningi 12. Einnig hafa stökk-
breytingar í hvatberagenum sem skrá cýtó-
króm c oxíðasa (CO) ensím verið tengd við
Alzheimers sjúkdóm.
Inngangur
Alzheimers sjúkdómur er stigvaxandi hrörn-
unarsjúkdómur í miðtaugakerfi sem einkum
herjar á eldra fólk og leiðir til vitglapa (dem-
entia). Árið 1907 lýsti þýski taugasérfræðingur-
inn Alois Alzheimer (1864-1915) fyrstur manna
einkennum sjúkdómsins og þeirn sjúklegu
breytingum í heila sem fylgja honum. Alzheim-
ers sjúkdómur einkennist öðru fremur af minn-
istapi, skertri dómgreind og versnandi skiln-
ingi. Þessi einkenni ágerast og á seinni stigum
sjúkdómsins bregst minnið nær alveg og sjúk-
lingurinn verður ófær um að annast sig sjálfur.
Alzheimers sjúklingar lifa í sjö ár að meðaltali
frá fyrstu einkennum (1-3).
Sjúkdómurinn er algengur meðal aldraðra
og er talið að um 10% þeirra sem komnir eru
yfir 65 ára aldur þjáist af honum. Liðlega 90%
Alzheimers sjúklinga fá síðkominn sjúkdóm,
en þá er átt við að sjúkdómurinn greinist eftir
65 ára aldur. Talið er að allt að helmingur
gamalmenna yfir 85 ára þjáist af Alzheimers
sjúkdómi (3).
Eina örugga leiðin til að greina Alzheimers
sjúkdóm er með nákvæmri rannsókn á heila
eftir að sjúklingurinn er látinn. Ný heilaskönn-
unartækni, sem nefnd er jáeindar útgeislunar
sneiðmyndataka (positron emission tomogra-
phy, PET), gerir kleift að mæla virkni acetýl-
kólínesterasa í heila, en það gæti hjálpað til að
greina Alzheimers sjúkdóm jafnvel á byrjunar-
stigum. Þessi tækni nýtir sér þá staðreynd að
virkni acetýlkólínesterasa minnkar hjá Alz-
heimers sjúklingum (4).
Alzheimers sjúkdómur lýsir sér með hrörn-
un heilabarkar, dauða taugafrumna, fjölgun
taugatróðs svo sem stjarnfrumna, uppsöfnun á
tau-prótínum í taugatrefjaflækjur (neurofibrill-
ary tangles, NFT) og útfellingum á amýloid
beta peptíði (Aþ) í taugaflögur (neuritic pla-
ques, NP). Taugatrefjaflækjur og taugaflögur
eru þráðlaga prótínútfellingar sem greina Alz-
heimers sjúkdóm frá elliglöpum af öðrum or-
sökum. Taugatrefjaflækjur eru þræðir sem
myndast inni í frumu og eru gerðir úr fjölliðuðu
tau-prótíni. Taugaflögur eru flögur sem mynd-
ast utan frumnanna og eru að verulegu leyti
gerðar úr amýloid beta fjölpeptíðum (5-7).
Nýlega var lýst nýrri gerð af flögum sem gerðar
eru úr óþekktu 100-kd prótíni. Mikið af þess-
urn flögum fannst í heilum 32 Alzheimers
sjúklinga og sex einstaklinga með Downs
heilkenni sem rannsakaðir voru. Þær voru á
svipuðum heilasvæðum og amýloid flögurnar
en þó aðskildar frá þeim (8).
Virkni ensímsins kólínacetýltransferasa er
minnkuð í heila Alzheimers sjúklinga á sama
hátt og virkni acetýlkólínesterasa (4). Ensímin
eru nauðsynleg til myndunar boðefnisins
acetýlkólíns og finnast í acetýlkólínháðum
taugafrumum. Þessi efnaskiptabreyting í heila
endurspeglar dauða acetýlkólínháðra heila-
frumna sem byrjar líklega snemma í sjúkdóms-
ferlinu. Þetta samband vitrænnar heilastarf-
semi og dauða acetýlkólínháðra taugafrumna
hefur verið undirstaða þeirrar lyfjameðferðar
sem reynd hefur verið við Alzheimers sjúk-
dóm. Meðal annars hafa verið notuð lyf sem
hemla sundrun acetýlkólíns og auka þannig
virkni acetýlkólínháða miðtaugakerfisins (9).
Hin nýja heilaskönnunaraðferð með jáeindar