Læknablaðið - 15.03.1998, Síða 72

248
LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
Ofvirkni og athyglisbrestur
Vanrækt heilsufarsvandamál meðal barna og unglinga
Síðustu áratugi hefur vaxandi
athygli beinst að hegðunar- og
aðlögunarerfiðleikum barna og
unglinga. Verulegur hluti þessara
erfiðieika á sér líffræðilegar ræt-
ur og tengist erfiðleikum við
nám, skynúrvinnslu og samhæf-
ingu hreyfinga. A íslensku hafa
erfiðleikar af þessu tagi verið
nefndir misþroski (ójafnvægi eða
misræmi milli þroskaþátta innan
eðlilegs þroskaferlis). Hegðunar-
erfiðleikar barnanna einkennast
af hreyfiókyrrð, skapsveiflum,
hvatvísi og erfiðleikum við að-
lögun að nýjum aðstæðum. Þessi
þáttur er oft nefndur ofvirkni, en
samfara ofvirkninni eru oft ein-
beitingarörðugleikar svo barnið
á erfitt með að halda athyglinni
óskertri að einstöku verkefni
lengur en skamma stund í einu
(athyglisbrestur). Ofvirkni er
oftast afleiðing misþroska, en of-
virkniseinkenni geta einnig kom-
ið fram af ytri ástæðum svo sem
hjá börnum sem eiga í tilfinn-
ingalegum eða félagslegum erf-
iðleikum. Við greiningu ofvirkni
er stuðst við alþjóðlegar viður-
kenndar skilgreiningar sem bæði
er að finna í ICD 10 og DSM IV
(greiningarhandbækur Alþjóða-
heilbrigðisstofnunarinnar og
bandarísku geðlæknasamtak-
anna).
Rannsóknir benda til að 2-5%
barna eigi við ofvirkni að stríða
Meðfylgjandi samantekt var unnin
á síðasta ári á samráðsfundi á vegum
landlæknisembættisins. I samráðs-
hópnum áttu sæti: Pétur Lúðvígsson,
Ólafur Ó. Guðmundsson, Helga
Hannesdóttir, Stefán Hreiðarsson.
Páll Tryggvason og Steingerður Sig-
urbjörnsdóttir.
og ýmislegt bendir til að athygl-
isbrestur með ofvirkni sé ein al-
gengasta orsök hegðunar- og að-
lögunarerfiðleika og fíkniefna-
misnotkunar síðar á ævinni.
Undanfarið hefur hópur lækna
sem mest afskipti hafa haft af of-
annefndum vandamálum hist á
vegum Landlæknisembættisins
til að ræða málefni þessara
barna. Rætt hefur verið um um-
fang vandamálsins, skipulag á
greiningu og mikilvægi sam-
vinnu heilbrigðiskerfis, mennta-
kerfis og félagsmálakerfis við
greiningu og meðferð barnanna,
en einnig um læknismeðferð, þar
á meðal um lyfjameðferð.
Helstu niðurstöður
hópsins
- Líklegt er að algengi of-
virkni með athyglisbresti sé
svipað hér og í nágrannalöndun-
um og áhrif þess séu svipuð á ís-
lensk börn og fjölskyldur og í
nágrannalöndum. Líklega er of-
virkni með athyglisbresti van-
greint ástand á meðal íslenskra
barna og unglinga.
- Stór hluti ofvirkra barna á
við námsvanda að stríða bæði
vegna kjarnaeinkenna en einnig
vegna aukinnar tíðni sértækra
námsörðugleika (lesblindu,
skrifblindu og svo framvegis)
meðal ofvirkra barna í saman-
burði við önnur börn. Lögð er
áhersla á mikilvægi þess að
menntakerfið og sérfræðingar
innan þess (sérkennarar og sál-
fræðingar) vinni náið með lækn-
um og öðrum fagaðilum að
greiningu og meðferð þessara
barna, en nokkur misbrestur hef-
ur verið á að skólakerfið hafi
sinnt skyldum sínum að þessu
leyti. Það á ekki síst við eftir
flutning grunnskólans til sveitar-
félaganna.
- Lögð er rík áhersla á þörfina
fyrir miðlun upplýsinga um of-
virkni og önnur misþroska-
vandamál til yfirvalda og ann-
arra stjórnenda í heilbrigðis-,
mennta- og félagsmálakerfinu en
ekki síður til starfsmanna heilsu-
gæslunnar, kennara og félags-
málastarfsfólks. Starfshópur á
vegum landlæknisembættisins
vinnur nú að tillögum að því
hvernig ungbamavemd og skóla-
heilsugæsla geti best komið að
málefnum ofvirkra barna.
- Lögð er áhersla á mikilvægi
læknisfræðilegrar hliðar málsins.
Ofvirkni er í langflestum tilvik-
um afleiðing vefrænna truflana í
heilastöðvum, en getur einnig
stafað af röskunum í ytra um-
hverfi barnsins. Enn hefur ekki
tekist að staðsetja eða skilgreina
vefrænar forsendur vandans en
sýnt hefur verið fram á að erfðir
eiga stærstan hlut að orsökunum.
Lyf eru mikilsverður hluti með-
ferðarinnar og eru oft forsenda
þess að hægt sé að beita öðrum
meðferðaraðferðum. Algengast
er að nota örvandi lyf svo sem
rítalín, en önnur lyf koma einnig
til greina svo sem þunglyndislyf.
Þekking og reynsla af notkun
þessara lyfja hjá börnum er orð-
in veruleg.
- Greining og meðferð barna
með ofvirkni og athyglisbrest
kallar á samvinnu margra fag-
stétta svo sem lækna, sálfræð-
inga, sérkennara, félagsráðgjafa,
sjúkra-, iðju- og talþjálfa svo
einhverjir séu nefndir. Land-
læknisembættið vill hafa frum-
kvæði að því að fá þessa aðila til
samstarfs um úrlausn fyrir ofvirk
börn.