Dagblaðið Vísir - DV - 06.07.2007, Blaðsíða 40

Geimfaraleiðangurinn hingað til
lands árið 1967 var síðari leiðangur-
inn af tveimur. Sumarið 1965 hafði
hópur geimfara verið sendur hingað í
sama tilgangi, til þjálfunar og æfinga,
m.a. í því að greina berg- og jarðteg-
undir og rifja upp önnur grundvall-
aratriði í jarðfræði og jarðsögu und-
ir leiðsögn tveggja þekktra, íslenskra
jarðfræðinga, þeirra dr. Sigurðar Þór-
arinssonar og dr. Guðmundar E. Sig-
valdasonar.
Báðir þessir leiðangrar vöktu
töluverða athygli íslenskra fjölmiðla,
enda var hér um að ræða þátt í þjálf-
un geimfaranna vegna þeirrar geim-
ferðaáætlunar bandaríkjamanna
sem þá var í fullum gangi, um að
senda mannað geimfar til tunglsins.
Mánalandslag í Öskju
Kveikjan að þessum Íslandsferð-
um var sú skoðun vísindamanna hjá
Geimvísindastofnun Bandaríkjanna,
að Askja í Dyngjufjöllum byði öðrum
stöðum á jörðinni fremur upp á það
landslag sem næst kæmist landslag-
inu á tunglinu. Þáverandi sendiherra
Bandaríkjanna á Íslandi, Karl Rol-
vaag, óskaði því eftir því við íslenska
ráðamenn, að bandarískir geimfarar
fengju að koma hingað til lands til að
stunda rannsóknir og æfingar.
Í seinni leiðangrinum voru tut-
tugu og fimm manns frá NASA,
sautján geimfarar og nokkrir vís-
indamenn. Hópurinn kom til lands-
ins laugardaginn 1. júlí og dvaldi hér
í níu daga. Flogið var með þá til Ak-
ureyrar fyrsta daginn en á sunnudeg-
inum var haldið í Herðubreiðarlindir
og þaðan í Öskju þar sem reist voru
tjöld og stundaðar rannsóknir og
þjálfun. Síðan var farið aftur til Akur-
eyrar með viðkomu á Mývatni, halda
suður og fara í Veiðivötn, Jökulheima
og loks í Landmannalaugar.
Loftleiðir auglýsa
Báðir hóparnir komu hingað til
lands með áætlunarflugi Loftleiða.
Loftleiðir höfðu þá verið að hasla sér
völl í áætlunarflugi yfir Norður-Atl-
antshafi, milli Bandaríkjanna og Evr-
ópu, með góðum árangri. Þeir Loft-
leiðamenn kunnu vel að meta það
traust sem bandarísk yfirvöld sýndu
félaginu með því að treysta þeim fyr-
ir þessum dýrnætu farþegum sínum.
En þeir hjá Loftleiðum kunnu
einnig að nýta sér meðbyr af þessu
tagi. Þegar búið var að ákveða seinni
ferðina, höfðu Loftleiðamenn sam-
band við forseta Íslands, fengu hann
til að bjóða geimfarana velkomna til
landsins með stuttu ávarpi, minna
þá á siglingaafrek Íslendinga fyrir
þúsund árum og tengja landafundi
Ameríku þá við fyrirhugaða tungl-
ferð Bandaríkjamanna nú. Þetta
ávarp forsetans til geimfaranna varð
svo kjarninn í heilsíðu auglýsingu
Loftleiða í The New York Times sem
vakti verulega athygli og var m.a. get-
ið um í fréttaskeytum frá Associated
Press.
Loftleiðamenn gerðu sér einnig far
um að kynna landið örlítið fyrir geim-
förunum, buðu þeim á hestbak, í Ár-
bæjarsafn og í svifflug upp á Sand-
skeiði. Auðvitað þurftu geimfararnir
leyfi frá æðri yfirvöldum til að þiggja
slíkt boð, en leyfið fékkst og geimfarar-
nir skemmtu sér konunglega. Þá hafði
Bjarni Benediktsson forsætisráðherra
ekki látið sig muna um að fara í kurt-
eisisheimsókn inní Öskju og snæða
þar kvöldverð með köppunum.
Öræfafréttir Kára Jónassonar
Íslenskir fréttamenn fylgdu leið-
angrinum inn í Öskju og sendu þaðan
fréttir af gangi mála til sinna fjölmiðla.
En það var ekki heiglum hent.
Kári Jónasson, síðar fréttastjóri
Ríkisútvarpsins um árabil og loks
ritstjóri Fréttablaðsins, var þá frétta-
maður hjá Timanum. Hann fylgdi
báðum leiðangrunum inn í Öskju,
1965 og 1967, fylgdist með æfingum
geimfaranna og kom fréttum áleiðis.
,,Þetta voru skemmtileg og í ýmsu
ógleymanleg verkefni en svolítið snú-
in þegar höfð eru í huga þeirra tíma
tækni’’ – segir Kári. ,,Árni Gunnarsson
var þarna fréttamaður fyrir Ríkisút-
varpið og eins voru þarna Ingimund-
ur Magnússon og Andrés Indriðason.
Ég var á Willis-jeppa og hafði látið
setja í hann talstöð. Til að koma frétt-
um áleiðis varð ég að aka upp á hól
og senda þaðan út fréttaskeyti með
einnar rásar talstöðinni og vonast
til að einhver radíó amatörinn næði
sendingunum. Það gekk ágætlega eft-
ir því Magnús Blöndal Jóhannsson
tónskáld og mikill radíó amatör kom
skeytunum mínum áleiðis.’’
Flugvallargerð í óbyggðum
,,Það var hins vegar meira mál að
koma ljósmyndafilmum til blaðanna.
Tíminn og Morgunblaðið slógu því
saman í flugvél frá Birni Pálssyni sem
varð að fljúga til okkar eftir filmunum
og lenda á sandinum. Við urðum hins
vegar að búa til flugbraut í sandinum,
afmarka hana með steinum, pokum
og fatnaði, og þjappa hana með jepp-
unum.’’
,,Okkur hafði verið sagt að við yrð-
um að geta ekið eftir ,,flugbrautinni’’
á 40 – 60 kílómetra hraða ef vélin ætti
að geta lent þarna og tekið sig á loft
skammlaust. Við ókum því þarna fram
og aftur og höfðum töluvert fyrir þess-
ari flugvallargerð en allt gekk þetta þó
að óskum.’’
Tjöld og tungllending
En hvernig var aðbúnaðurinn hjá
geimförunum?
,,Í fyrri ferðinni voru þeir með
hermannamat með sér þar sem allt
var í tilteknum skömmtum og pakk-
að inní loftþéttan álpappír. Svo voru
þeir með stálhnífapör og diska sem
hægt var að loka og hita matinn á.
Þeir gáfu okkur af þessum skrínu-
kosti sem var nú ekkert spennandi.
Í seinni ferðinni var hins vegar ís-
lenskur kokkur með í för og þá fínn
matur.’’
,,Við fréttamennirnir vorum nú
bara með okkar gömlu, góðu tjöld
frá Belgjagerðinni eins og þau tíðk-
uðust þá. Geimfararnir voru hins
vegar með miklu flottari og flókn-
ari nútíma tjöld. Og þeir áttu í helj-
ar basli með að koma þeim upp.
Ég man að við fréttamennirnir lit-
um hver á annan og spurðum hvort
þessir menn ætluðu virkilega að
lenda á tunglinu slysalaust en kæmu
svo ekki upp nokkrum tjöldum. En
svo komu þeir nú upp tjöldunum og
tveimur árum og tveimur vikum síð-
ar lentu þeir á tunglinu slysalaust og
Armstrong steig á yfirborð tunglsins,
fyrstur manna.’’
Mannstu eitthvað eftir Armstrong
úr þessari ferð?
,,Já ég man vel eftir honum. Hann
virkaði svolítið hlédrægur og út af
fyrir sig, en virtist vera besti náungi
og gat verið hrókur alls fagnaðar þeg-
ar því var að skipta.
En vakti þessi Íslandsferð geim-
faranna einhverja athygli erlendis?
,,Það var enginn erlendur frétta-
maður með í þessum óbyggðaferð-
um hér. Ég var hins vegar fréttaritari
fyrir The United Press og gerði þeim
ágætlega grein fyrir þessum ferðum.
Og eftir að Armstrong og Edvin Aldr-
in höfðu lent á tunglinu 1969 var tölu-
vert fjallað um ferðina hingað sem
hluta af öllum undirbúningnum. Við
Íslendingar komum því óneitanlega
svolítið við sögu við undirbúning á
þessarri frægustu ferð allra tíma.’’
Ættfræði DVföstudagur 6. júlí 200740
ættfræði
U m s j ó n : K j a r t a n G u n n a r K j a r t a n s s o n
N e t f a n g k g k @ s i m n e t . i s
Í fréttum var þetta helst... 6. júlí 1967
Geimfarar æfa
á Íslandi
Jens Sigurðsson
f. 6. júlí 1813, d. 2. nóvember 1872.
Jens Sigurðsson, rektor Lærða
skólans í Reykjavík, fæddist á Hrafns-
eyri við Arnarfjörð og ólst þar upp,
sonur hjónanna Sigurðar Jónsson-
ar, prófasts á Hrafnseyri, og Þórdísar
Jónsdóttur, prests í Holti í Önundar-
firði Ásgeirssonar. Jens var því yngri
bróðir Jóns forseta. Auk þess áttu
þeir eina systur, Margréti, konu Jóns
Jónssonar, skipherra í Steinanesi, en
þau voru foreldrar Sigurðar, alþing-
ismanns og sýslumanns í Stykkis-
hólmi.
Jens var snemma iðinn nemandi.
Hann tók góð stúdentspróf frá Bessa-
staðaskóla 1837, lauk öðru lærdóms-
prófi frá Kaupmannahafnarháskóla
1839 og guðfræðiprófi með fyrstu
einkunn 1845.
Jens hóf kennslu sem barnakenn-
ari á Eyrarbakka veturinn 1845-1846.
Hann hóf síðan kennslu við Lærða
skólann 1846 sem þá var nýfluttur til
Reykjavíkur, varð adjunkt þar 1861,
yfirkennari skólans 1862 og rektor
skólans frá 1869 og til dauðadags. Þá
var Jens þjóðfundarmaður á þjóð-
fundinum fræga 1851.
Eiginkona Jens var Ólöf, dóttir
Björns Gunnlaugssonar, stærðfræð-
ings og yfirkennara við Lærða skól-
ann, og k.h., Ragnheiðar Bjarnadótt-
ur frá Sviðsholti.
Meðal barn Jens voru Sigurður,
prófastur og alþingismaður í Flatey,
og Jón,dómstjóri og alþingismaður
í Reykjavík, faðir Bergs, sakadómara
og alþingismanns.
Ættfræði DV
Kjartan gunnar Kjartansson rekur ættir þjóðþekktra íslendinga
sem hafa verið í fréttum í vikunni, rifjar upp fréttnæma viðburði
liðinna ára og minnist horfinna merkra íslendinga. lesendur
geta sent inn tilkynningar um stórafmæli á netfangið kgk�
dv.is
Hópur bandarískra geim-
fara var uppi í óbyggðum hér
á landi við rannsóknir og æf-
ingar fyrstu vikuna í júlí 1967.
Í fréttum frá 6. júlí 1967 var
þess getið að einn geimfaranna
hefði þá þegar ,,hlotið eldskírn
sína úti í geimnum’’. Þetta var
Neil Armstrong sem hafði verið
flugstjóri Gemini 8 þann 16.
mars 1966 er í fyrsta sinn tókst
að tengja saman tvö geimför
úti í geimnum. Það er víst alveg
óhætt að fullyrða að tveimur
árum eftir Íslandsferðina átti
sá maður eftir að koma meira
við sögu geimferða og mann-
kynsins í heild.
Bandarískir geimfarar Á landgangi við eina loftleiðavélina er fyrri hópur þeirra komu hingað til lands, 1965.
DV-mynd Ljósmyndasafn Reykjavíkur - Pétur Þorsteinsson
Merkir Íslendingar: