Sagnir - 01.04.1980, Blaðsíða 13

í ákveðna pólitíska átt. Hann
gæti ekki sagt frá þeim öllum
til að sanna mál sitt, en hann
mundi velja dæmi sín x réttum
hlutföllum. Leiði það til þess
að hæstiréttur setji ofan í hug-
um lesenda er það ekki sök sagn-
fræðingsins, heldur hæstaréttar.
í raun eru mörkin milli
heiðarlegrar notkunar og mis-
notkunar á sögunni æði tniklu
vandfundnari en í þessu tilbúna
dæmi. Þar kemur það meðal ann-
ars til að sagnfræðingum er
gefin takmörkuð sjön, eins og
öðrum mönnum. Mikið af því sem
heíur verið skrifað um íslands-
sögu síðustu hundrað árin mun
hafa þjónað þeim tilgangi að
reisa og styrkja sjálfstætt
borgaralegt ríkisvald á íslandi.
Sagan hefur að miklu leyti ver-
ið sett á svið sem barátta £s-
lensku þjóðarinnar við útlent
vald. Aukin framleiðsla og
tækni hafa verið lófsungnar.
Ég efast ekki um að sögubóka-
höfundar hafi séð söguna á
þennan hátt sjáifir, og ég gæti
best trúað að fáir þeirra hafi
nokkru sinni visvítandi leynt
efni,af því að það spillti^
þessari mynd. Þjóðleg barátta
og verklegar framkvæmdir voru
þeim einfaldlega aðalatriði
sögunnar, hitt var undantekning—
ar eða smáatriði.
Einsýni þjóðlegu sagnfræð-
inganna þjónaði sýnilega póli-
tískum tilgangi, og hæfni okkar
til að sjá í gegnum hana nú
stafar vafalaust af því að
þessi tilgangur liggur okkur
ekki eins þungt á hjarta. Sum
okkar kunna beinlínis að vera
andvíg honum. Engu að síður
held ég að við verðum flest að
viðurkenna, ef við hugsum okkur
um, að tilgangur þjóðlegu sagn-
fræðinganna hafi verið góður á
sínum tíma, pólitisk markmið
þeirra þörf og nauðsynleg.
Ætli við sem nú skrifum sögu
megum ekki vel við una ef við
fáum sömu eítirmæli?
bór Whitehead
Fyrri spu~ningunni hlýt ég
að svara játandi. Það líður
ekki svo dagur, að sagan sé
ekki "notuð" í stjórnmálatil-
gangi. Vandamál líðandi stund-
ar eiga flest rætur í fortíð-
inni, og sagnfræðin hefur því
notagildi í pólitískum rökræð-
um. Sagnfræðingar taka einatt
Þátt í umræðum samtímans, hver
með sínum hætti. Ég get tekið
mér í munn orð Einars Benedikts-
sonar: "Að fortíð skal
hyggja,/ef frumlegt skal
óyggja... ".
Af þessu má ráða, að ég tel
eðlilegt, að sagan sé notuð í
pólitískum tilgangi, en set þó
ymsa fyrirvara við slxka notk-
un. sá helsti er þessi: Menn
mega aldrei líta á sannleikann
sem afstætt hugtak. Lýsing á
sógulegum staðreyndum er annað-
hvort sönn eða ósónn. Þessi
regla er óháð því, að við höfum
öll okkar viðmið, og hver kyn-
slóð skrifar söguna eftir sínu
höfði. Sagnfræðinni, eins og
öðrum fræðigreinum eru sett
margvísleg takmörk í leitinni
að sannleika. Lýsingar okkar
á sögulegum staðreyndum eru ó-
fullkomnar, en það merkir ekki,
að þær séu allar jafngildar.
Annar fyrirvari, sem ég hef
á því að nota söguna í stjórn-
málatilgangi, er náskyldur hin-
um fyrri; Engin kenning er
tæmandi eða endanleg. Her er í
rauninni komið að kjarna vísind-
anna. Framþróun þeirra verður
við það, að kenningum sé hnekkt.
Þessi íyrirvari hefur mikið
gildi á okkar dögum. Ein höfuð-
stjórnmálahreyfing samtímans
játar enn trú á "lögmál" Karls