Sagnir - 01.04.1987, Blaðsíða 56

Á dugguveiðum
Herskip voru gerð út árin 1740 og
1741 til þess að fanga duggara sem
stunduðu launverslun við ísland.
Fyrra árið gekk vel og náðust sex
hollenskar duggur, sem voru metn-
ar á um 11400 ríkisdali, en engin var
tekin síðara árið.6 Skaði Hollend-
inga var mikill og skal engan undra
þó að þeir hafi hætt launverslun
eftir þetta. Hún hefur varla verið
áhættunnar virði ef menn gátu átt
von á herskipum á sveimi umhverf-
is landið og hinar verðmætu duggur
í húfi. Kannski hafa athafnasöm-
ustu smyglararnir einfaldlega
verið gómaðir sumarið 1740. En
samt var launverslun ekki úr
sögunni á íslandi.
Um þetta leyti fóru franskir
duggarar að veiða á íslandsmiðum
og segir Jón Aðils að þeir hafi
komist „fljótt upp á að reka laun-
verslun engu síður en hinir.”7
Þurfti nú að taka til hendinni í kon-
ungsgarði og gefa út leyfi til að taka
skip og stöðva þessa löglausu
verslun. Það var veitt með tilskipun
árið 1749.8 Þar er reyndar ekki
tekið fram hvers lenskir duggar-
arnir voru sem lágu undir grun, en
þeir munu hafa verið franskir.9
Ekki tókst að grípa duggu í þetta
skiptið.
Bjargvætturinn í
bókhaldinu
Það var síðan ekki fyrr en eftir
áratug og eina íslenska hungurs-
neyð, að smyglið við ísland komst
aftur á spjöld sögunnar. Árið 1760
bárust Hollendingum þær fréttir að
Danir væru enn einu sinni að búa
herskip til íslandsfarar vegna laun-
verslunar. Hafa nú útgerðarmenn
irnir, eða reiðararnir eins og þeir
voru kallaðir, farið að óttast um
skipin sín, minnugir þess sem
gerðist 1740. Sendimaður holl-
enskra í Kaupmannahöfn tilkynnti
dönsku stjórninni að þeir ætluðu að
halda sig frá ströndinni við ísland,
enda færu þeir á miðin til þess að
veiða fisk en ekki versla á laun.10
Ekkert virðist hafa orðið úr för
danska herskipsins hingað, en holl-
ensku íslandsfararnir voru óróleg-
ir. í samtökum þeirra var málið
rætt og þar kom fram að bókhald-
ararnir voru farnir að kvarta undan
:ai
Tóbaksponta úr rekaviði. Brennivín og
tóbak voru eftirsóttar vörur á íslandi á
18. öld. Ef íslendingar seldu hverjir
öðrum slíkan varning með álagningu var
það nefnt okur og hafði konungur
bannað allt slíkt.
íslenskir sjóvettlingar. Narfi Guð-
mundsson lét hollenska duggara hafa
sína slitnu sjóvettlinga fyrir tóbak „svo
mikið sem hann kunni að hafa í lúku
sinni”. Hann var dæmdur í héraði en
sýknaður á Öxarárþingi.
launversluninni. Ástæðan kemur
fram í tilkynningu frá því í febrúar
1762. Þar segir að skipverjar á
duggunum sæki í að eiga vöruskipti
við „innfædda” á íslandi. Gegn vilja
bæði reiðara og bókhaldara láti þeir
brennivin, sjenever og tóbak, og
grunur leiki á um að jafnvel skips-
kaðlar og snæri, tunnur og sykur
fari sömuleiðis í skiptum fyrir tólg,
peysur, buxur, sokka og vettlinga.
Lagt er blátt bann við því að meira
sé haft meðferðis af tóbaki og
áfengi en áhöfnin þurfi til eigin nota
í hverri veiðiferð.11
Heldur hafði Danakonungi nú
hæst liðsauki í baráttunni við ólög-
lega verslun við ísland. Hollensku
reiðararnir voru komnir á hans
band, enda áttu þeir mikilla hags-
muna að gæta. Dugguflotinn sem
þeir sendu árlega á íslandsmið taldi
jafnan á annað hundrað skip, t.d. 142
sama ár og tilkynningin hér á undan
var gefin út og stundum fleiri.12
Þetta hlýtur að hafa gert laun-
verslun íslendinga og hollenskra
sjómanna enn erfiðari en áður og
umsvifin hafa ekki getað orðið
mikil við þessar aðstæður. En úr því
að þessi leyniviðskipti gerðu strik í
reikninginn í bókhaldi skipanna,
hafa þau örugglega skipt fátæka ís-
lendinga miklu. Og þetta sýnir að
viðskiptin voru enn við lýði eftir
1760. Baráttunni var ekki lokið.
Tvískinnungur konungs
Sumarið 1765 náði skip frá einok-
unarkaupmönnum tveimur frönsk-
um fiskiduggum sem höfðu verið
við launverslun. En nú tók Danakon-
ungur merkilega ákvörðun. Hann
sleppti smyglurunum vegna náinn-
ar vináttu við konung Frakk-
lands.13 Árið eftir gaf Danakonung-
ur út tilskipun14 sem við skulum
skoða áður en leitað er skýringa á
því hvað vakti fyrir honum. í til-
skipuninni er einkaleyfi danskra
kaupmanna til verslunar við íslend-
inga og bann við lausaverslun
ítrekað, fyrirmæli gefin um að er-
lendar fiskiduggur megi ekki hafa
meiri varning meðferðis en nauð-
synlegur teldist áhöfn við veiðar,
hert sektarákvæði við brotum á
lögunum, greiða skyldi verð ólög-
legrar vöru og tvöhundruð ríkisdali
í sekt og loks heimilað að taka skip
lögbrjóta sem tryggingu fyrir
greiðslu. Þeim sem hefðu hug á að
koma upp um grunaða duggara var
bent á að styggja þá ekki, svo þeir
hentu ekki öllum ólöglegum varn
ingi í sjóinn, eins og sagt var að oft
kæmi fyrir.
Þessi tilskipun er óneitanlega vís-
bending um að hér hafi ennþá verið
stunduð launverslun og að hún hafi
verið talin svo mikil að ástæða væri
til að grípa í taumana. Einnig er hún
til marks um að Danakonungur hafi
raunverulega haft áhuga á að
stöðva launverslun við ísland og
54 SAGNIR