Sagnir - 01.04.1987, Blaðsíða 41

.rmnr

Kartöflugarðar við Akureyri 1820. Ef marka má þessa mynd hafa Akureyringar hlýtt boði konungs um garðrækt.
að fjárhagsvandræði biskupsstóls-
ins hafi fremur ráðið ferðinni. Samt
var gert ráð fyrir að öllum kvöðum
yrði létt af jörðum og greiðslukjör-
in voru höfð aðgengileg, sérstak-
lega ef ábúandi átti í hlut. Jarðir
Hólastóls voru seldar er stóllinn var
lagður niður, um aldamótin 1800, og
enn voru það fjárhagsvandræði er
réðu stefnunni en greiðslukjörin
voru höfð hagstæð sem áður. Mun
greiðlegar gekk að selja jarðir
Hólastóls, auk þess sem jarðaverðið
var hærra norðanlands en Móðu-
harðindin settu svip sinn á söluna
sunnanlands. Stórbreyting varð á
eignarhaldi jarða við jarðasöluna
og fjöldi jarða í sjálfsábúð jókst.
Uppskeran
Máltækið kunna: „Það uppsker
hver sem hann sáir” á varla við um
þann afrakstur er varð af fram-
faraviðleitni Dana hér á síðari hluta
18. aldar. Danir sýndu mikinn vilja
til að auðga íslenskan búskap, vilja
sem hlaut að drepast í dróma ís-
lenskra aðstæðna. Hverjum er um
að kenna? Einna auðveldast er að
koma sökinni á máttarvöldin. Það
má spyrja hver árangurinn hefði
orðið ef ekki hefðu verið harðindi,
Síðueldar, Suðurlandsskjálftar og
fjárkláði? Einnig má, að venju,
kenna Dönum um eitthvað. Þessi
framfaraviðleitni var hugarfóstur
mennta- og fyrirmanna, manna sem
ekki voru á sömu bylgjulengd og
hinn venjulegi íslenski Jón. Spegil-
mynd þessa ástands sést í þróunar-
aðstoð dagsins í dag. Það er einnig
hugsanlegt að þær aðferðir er
Danir beittu hafi ekki verið heppi-
legar, tilskipanir hafi komið illa við
fólk. Hvað sem því líður hefðu
Danir getað staðið sig mun betur við
innflutning verkfæra.M
En sökin liggur einnig hjá íslend-
ingum sjálfum. Fólk sem býr á
mörkum hungurs tekur ekki
áhættu.1'' Það er t.d. heldur ólíklegt
að bóndi, sem á allt sitt undir hey-
forða, tæti innan úr þúfu, þótt fínn
karl í Kaupmannahöfn segi honum
að gera það. Hann tæki þá áhættu að
grasvöxturinn yrði ekki sá sami og
áður. Hann slær því þúfurnar eins
og forfeður hans og nýtur þess að
hafa meira yfirborð - og meira hey
- en á flatri jörð.16 Það skiptir
einnig töluverðu máli að flestir
bændur voru leiguliðar og sátu
oftast ekki nema skamman tíma á
jörð. Við þær aðstæður er tæplega
hægt að búast við miklum jarða-
bótum. Bönd vanans stríddu móti
„grasáti”1 og hvað var þá við mat-
jurtagarð að gera? Lágu ekki ör-
lögin í hendi skaparans, sem refsaði
fyrir hverja yfirsjón og mótþróa
gegn vilja hans? Var þá ekki betra
að hafa sig hægan en gera breyt-
ingar, sem enginn vissi hvort leiddu
eitthvað betra af sér?
Tilvísanir
1 Lovsamlingfor Island IV (Kh. 1854),
288.
2 Jón Eiríksson: „Forspjall.” Ferða-
bók Ólafs Ólavíus (Rv. 1964), 21.
3 Þorkell Jóhannesson: Saga íslend-
inga VII (Rv. 1950), 237.
4 Jón Eiríksson, 22.
5 Jón Eiríksson, 26.
6 Þorkell Jóhannesson: Búnaðarfélag
íslands. Aldarminning. Búnaðar-
samtök á íslandi 1837-1937 (Rv.
1937), 46.
7 Þorkell Jóhannesson: Búnaðarfélag
íslands 88.
8 JónEiríksson,22.
9 Sigurður Sigurðsson: Búnaðarfélag
íslands. Aldarminning. Búnaðar-
hagir(Rv. 1937), 118-19.
10 Þorkell Jóhannesson: Saga íslend-
inga VII, 254.
11 JónEiríksson,30.
12 Jón Eiríksson, 32-3.
13 Sigurður Sigurðsson (1937), 154.
14 Þorkell Jóhannesson Saga íslend-
inga VII, 259-60.
15 Jón Ormur Halldórsson: „Kenning
um eðli almennrar fátæktar.” Sam-
félagstíðindi. Timarit þjóðfélags-
frœðinema 1 (1984), 160.
16 íslandsleiðangur Stanleys 1789.
Ferðabók. (Rv. 1984), 130.
17 Þorkell Jóhannesson Saga íslend-
inga VII, 246.
SAGNIR 39