Sagnir - 01.04.1987, Blaðsíða 85

þriggja fræðimanna, Árna Pálsson-
ar, Ólafs Hanssonar og Gunnars
Benediktssonar. Hér finnur hann
glöggt dæmi um hve vild/óvild höf-
unda getur valdið miklu um niður-
stöður þeirra í þessari tegund sagn-
ritunar (persónusögu). En mundi
ekki óhlutdrægniskrafan leiða í
ógöngur ef slík dæmi væru látin
ómerkja rit höfunda sem sýna hlut-
drægni „í dómum um menn og mál-
efni?” (s. 22, 3. dálkur.) Vissulega
eru vítin til að varast en um leið er
hollt að minnast þess að gildismat
er ekki aðeins ígróið mannlegu at-
ferli heldur einnig þeim fræðum
sem um það fjalla. Frómur tilgang-
ur sagnfræðinga er að varast tíma-
skekkju í mati sínu á persónum sög-
unnar en þegar grannt er skoðað
geta þeir líklega ekki annað en
nálgast þetta markmið.
Axel Kristinsson nálgast átök
Sturlungaaldar úr annarri átt, í
grein sinni „Hverjir tóku þátt í
hernaði Sturlungaaldar?” Hér
byggir höfundur á BA-ritgerð sinni
um sama efni. Frásögn Sturlungu
telur hann til vitnis um að um miðja
13. öld hafi orðið breyting á eðli
hernaðar hér á landi: þjálfaðar
sveitir vel vopnaðra bardagamanna
hafi þá að verulegu leyti leyst af
hólmi fjölmenna bændaheri sem
höfðingjar tefldu áður fram. Hér
hafi semsé átt sér stað hliðstæð
þróun og varð víða í Evrópu á síð-
miðöldum. Þetta er athyglisverð
niðurstaða sem höfundur færir gild
rök að með dæmum úr Sturlungu.
Axel getur sér þess til að tvennt hafi
komið hér til: nýr hugsunarháttur
hjá almenningi (tengdur stríðs-
þreytu og vonbrigðum með höfð-
ingjaveldið) og framfarir í vopna-
búnaði. Um síðarnefndu ástæðuna
fer höfundur svo almennum orðum
að erfitt er að meta vægi hennar í
íslensku samhengi. Ljóst er að hér
hafa framfarir í vopnabúnaði ekki
tengst eflingu riddaraliðs eins og
gerðist á meginlandi Evrópu, sbr.
þau sögulegu umskipti sem orustan
við Bouvines (1216) er talin hafa
markað að þessu leyti. Axel er líka
ljóst að hin efnalega/tæknilega
skýring dugir ekki til að skýra
hvers vegna umskiptin urðu jafn-
snögg og hann telur heimildir votta.
Þess vegna leggur hann líka mest
upp úr pólitískum/hugarfarslegum
skýringum á þeim.
Varla er það af tilviljun að konur
eru höfundar að þeim þremur
greinum kvennasögulegs eðlis sem
Sagnir flytja að þessu sinni. Fyrst
skal geta fróðlegrar greinar eftir
Agnesi Siggerði Arnórsdóttur,
„Viðhorf til kvenna í Grágás”. Hér
er fjallað um efni sem borið hefur
hátt í umræðu sagnfræðinga að
undanförnu. í Sögu 1986 birti
Gunnar Karlsson þannig grein,
„Kenningar um fornt kvenfrelsi”,
þar sem hann andmælir kenningum
í þessa veru sem tveir danskir sagn-
fræðingar hafa gerst talsmenn fyr-
ir (annar þeirra er íslenskrar ættar,
Ólafía Einarsdóttir). Hjá Gunnari
kemur fram að á námskeiði sem
hann hélt í HÍ um lífsviðhorf mið-
aldamanna hafi Agnes samið rit-
gerð sem grein hennar í Sögnum er
unnin upp úr. Greinarnar tvær
skarast því allnokkuð.
í grein sinni sýnir Agnes ljóslega
fram á að réttarleg og félagsleg
staða íslendinga á þjóðveldisöld var
ekki síður háð kynferði en stétt og
því sé fjarri lagi að tala, að hætti
Ólafíu EinarsdÖttur, um jafnrétti
kynjanna á þessum tíma. Agnes á
lof skilið fyrir einkar skýra fram-
setningu. Efnislega geri ég aðeins
athugasemd við eitt atriði: ég kann-
ast ekki við að í íslensku hafi maður
nokkurn tíma „merkt eingöngu
karlmaður í daglegu máli.” (S. 28.)
Reyndar þykist ég hafa orðið var
við slíka merkingarþrengingu
orðsins í máli ungs fólks -
sennilega fyrir áhrif frá engilsöx-
um - en ég kannast ekki við að
miðaldra íslendingar og þaðan af
eldri noti orðið á þann veg.
Hrefna Róbertsdóttir á lengstu
SAGNIR 83