Sagnir - 01.04.1987, Síða 39

Járnrekur. Stjornin reyndi að bæta úr áhaldaleysi með því að senda hingað
jarnrekur og dreifa þeim um landið.
ingu f járins. Magnús Ketilsson var
því fenginn til að semja bók um
sauðfjárhirðingu en bókinni var
dreift ókeypis meðal bænda.3 Allt
kom samt fyrir ekki og mesti drag-
bítur kvikf járrætarinnar var áfram
vanfóðrun og horfellir. Nefndar-
menn Landsnefndarinnar og
Þórður Thoroddi og Stefán Þórar-
insson amtmaður komu auga á ráð
gegn vanfóðruninni, þ.e. að haft
yrði eftirlit með ásetningi bænda og
fóðrun, en stjórnvöld töldu að slíkt
eftirlit yrði bændum ofviða og kom
það því ekki til framkvæmda fyrr
en síðar.
Samfara framförum í jarðyrkju í
Danmörku komu hingað tilskipanir
og bréf varðandi akuryrkju. Ýmsir
höfðu gert tilraunir með nýjar
nytjajurtir og aðrir skrifað og bent
á nauðsyn akuryrkjuátaks. Einn
þeirra manna er fús var til akur-
yrkjutilrauna var Björn Markús-
son. Hann fór fram á styrk til
verksins, sem hann fékk 1750 en þá
töldu stjórnvöld það vel þess virði
að reyna. Þrátt fyrir góðan vilja
Björns urðu tilraunir hans ekki
nógu árangursríkar en þeir Skúli
Magnússon og Horrebow voru
sannfærðir um að akuryrkja gæti
gengið hér, ekki síður en í Síberíu.
Fyrir tilstuðlan þeirra komu hingað
erlendir bændur (árið 1752) er áttu
m.a. að kenna íslendingum korn-
yrkju. En það var sama þótt útlend-
ingar ættu í hlut, ísland virtist ekki
fallið til kornyrkju. Skúli vildi ekki
gefast upp og fór fram á við stjórn-
völd að öllum ábúendum tíu hundr-
aða jarða og stærri yrði skipað að
girða, plægja og sá korni í reit, búa
til kálgarð, bera áburð á tún o.fl.,
ella sæta sektum. Stjórnvöld vildu
ekki beita valdboði og létu nægja að
amtmaður læsi bréf á Alþingi 1754
þar sem menn voru beðnir að gera
þetta. Samt höfðu ráðamenn í hót-
unum því hverjum þeim er notið
hafði leiðsagnar erlendu bændanna
og hirti ekki um framkvæmdir var
hótað hegningu. Sýslumönnum var
boðið að fylgjast með framkvæmd-
um, úthluta því sáðkorni er stjórn-
völd kváðust mundu senda og senda
síðan árlega skýrslu um árangur-
inn. Á Alþingi árið eftir var bréfið
lesið aftur en ekki síðan enda komið
annað hljóð í strokk veðurguðanna.
Um 1770 lífgaðist áhugi stjórn-
valda á kornyrkju aftur. Eitt af
verkefnum Landsnefndarinnar var
að kanna hvers vegna kornyrkjutil-
raunir hefðu misheppnast og hvað
mætti laga til þess að kornyrkja
yrði hér til bjargræðis. Stjórnvöld
gáfu út rit eftir Þórð Thoroddi:
Þánkarum akuryrkju á íslandi, árið
1771 og dreifðu 1000 eintökum
ókeypis um sveitir og hófu um líkt
leyti sendingar útsæðiskorns hing-
að upp.4 Landbúnaðarfélagið lét
heldur ekki sitt eftir liggja og gaf
útsæði og sendi fimm plóga ásamt
ritlingum um notkun þeirra.5 Þrátt
fyrir góðan vilja ráðamanna og
verðlaunaveitingar vantaði sapi-
vinnu náttúrunnar og árangurinn
varð því ekki sem bestur. Lands-
nefndinni þótti ekki fullreynt með
kornyrkjuna og lagði þess vegna til
að fleiri tilraunir yrðu gerðar. Jafn-
framt lagði nefndin til að grasrækt
skipaði stærstan sess í jarðyrkj-
unni. Því var gefin út tilskipun um
sléttun túna og hleðslu garða árið
1776. Töldu embættismenn að væn-
legast yrði að beina athyglinni fyrst
að túna- og engjabótum. Með til-
skipuninni voru bændur skyldaðir
til að hlaða garða um tún sín eða
gera skurði. Árlega skyldi ábúand-
inn hlaða sex faðma grjótgarð, eða
átta faðma torfgarð, fyrir sjálfan
sig sem og hvern verkfæran karl-
mann sem hann hafði til verka. Þá
áttu ábúendur einnig að slétta ár-
lega sex ferfaðma af túni (sex fyrir
sig og sex fyrir hvern vinnumann).
Stjórnvöld hótuðu sektum ef fram-
kvæmdir yrðu ekki sem skyldi og
hétu verðlaunum ef menn gerðu
meira en tilskihð var. í tilskipuninni
var einnig getið um verðlaun fyrir
kornyrkju og garðrækt og menn
hvattir til að nýta sér það fræ er
stjórnvöld hugðust senda. Tilskip-
uninni var fylgt eftir með bréfum til
amtmanna þar sem þeim var boðið
að hafa góðar gætur á að henni væri
framfylgt og jafnframt að hvetja
menn til framkvæmda. Jarðræktar-
lögin voru þýdd og prentuð á ís-
lensku og dreift um sveitir svo
fyrirmælin yrðu mönnum kunn.
Einnig voru þau prentuð aftan við
Atla Björns Halldórssonar og enn
aftan við verslunartilskipunina
1787.
Kannski var markið sett of hátt,
a.m.k. varð árangurinn ekki sá sem
stefnt var að. Margir byrjuðu þó að
hlaða garða og fengu verðlaun
fyrir, bæði frá stjórninni og Land-
búnaðarfélaginu. Stjórnin sendi
verðlaun fyrir garðahleðslu a.m.k.
til ársins 1794 og Landbúnaðarfé-
lagið til 1834.7 Minna var sléttað af
túnum en einna mest var gert í
sveitum þar sem embættismenn
gengu á undan með góðu fordæmi.8
Það er eins og stjórnvöld hafi verið í
nokkrum vafa hversu hart tilskip-
uninni skyldi fylgt eftir. í harðind-
SAGNIR 37