Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Page 55

Barabudúr,
mustcri d Java.
ScO úr lofti.
ar er hafa lifað af, og lifi þar með. Egypzki
myndhöggvarinn hélt hann frelsaði fyrir-
myncl sína frá tímanum. Vermeer vill frelsa
mdlverk sitt. Ef til vill málar hann Ung
sttílka með vefjahött til þess að mála dóttur
sína; og sérhvert illusionfskt málverk kemst
undan tímanum á sinn hátt, þó ekki sé nema
vegna þess að andlitsdrættir lifandi veru hafa
verið festir á léreft. Samt er Unga stúlkan
honum óháð á sama hátt og egypzku tvífar-
arnir, vegna þess þau tilheyra ótímabundn-
um heimi, eins og þorpsgatan — ekki á
sama hátt og mannsmynd niáluð af lítilsigld-
um, kláruin Hollendingi án snilligáfu.
En Vermeer snýr ekki baki við illusion-
ismanum, hinu blekkjandi ytraborði, sem
réttmætir málverk hans. Það er ekki fyrr en
uppgötvun alheimslistarinnar greinir þau frá
fyrirmyndunum, eins og hún greinir Djoser
frá fyrirmynd sem hann líkir lauslega eftir,
að öll þessi verk verða í okkar augtim túlk-
un sama máttar. En frá því Olympia kom
fram — um það leyti er Delacroix lézt ... —
hafa mikilhæfir listamenn uppgötvað hana
óljóst og hyggjast beita henni, um leið og
þeir varpa fyrir borð bæði illusionismanum
og réttmætingum fyrirrennara sinna. Þá fæð-
ist okkar list og okkar listheimur: nútíma-
dagskrá
meistararnir og Safn ímyndunarinnar munu
lcggja undir sig heiminn ...
Þegar þessi list kemur fram á sjónarsviðið,
verða Vitarnir, Louvre — Iistin — að mál-
aralist hins óraunverulega, sem fæddist f
Flórens, dó í París með Delacroix og þurrk-
aði út hinar miklu líkneskjur trúarinnar;
þann ættlegg, sem höfðaði til ódauðleikans.
Réttmæting Chardins („tilfinningarnar") var
hlægileg; ekki Michelangelos, Titians, Ru-
bens, Poussins, Watteaus, Goya, eða Dela-
croix. En Chardin réttmætti aðeins efnisval
sitt, Cézanne aðeins list sína: á sama hátt og
Venus frá Urbain er mynd af nakinni konu,
en skírskotar til óraunverulegra álfheima, er
Sainte-Victoire mynd af fjalli, en skírskotar
til þess sem Cézanne kallar „málaralist": til
listheims sem Titian þekkti ekki, og ef til
vill er arftaki listheims Vermeers, en aðskil-
inn, óháður honum — frá því Olyrapia kom
fram — vegna þess að illusionisminn hefur
verið beygður undir myndmálið; heimur sem
einungis kemur fram f Safni ímyndunar mál-
arans og málverk hans á að komast i, eins
og Rcnefer í hcim Horusar, Aþena Fidíasar
í heim guðanna, Konunglega hurðin i heim
Guðs.
Ef hann væri ekki annað en „litir raðað
niður á ákveðinn máta", hvers vegna hefði
53